Nghiên cứu: Hiện tượng ăn thịt đồng loại trong thế giới động vật và xã hội loài người

Cá mập con có thể bơi qua lại trong tử cung của cá mập mẹ và ăn thịt những người anh em của nó để giành lấy sự sống. Khi đạt 4 tháng tuổi, phôi thai cá mập đã sở hữu hàm răng hoàn toàn phát triển, hoạt động và bắt đầu ăn thịt lẫn nhau. Chỉ cá thể khỏe mạnh nhất mới có thể sống sót như một quy trình chọn lọc tự nhiên ghê rợn và vô cùng tàn nhẫn. Mòng biển và bồ nông cũng là 2 trong số những loài chim ăn thịt đồng loại điển hình. Khi không có đủ thức ăn, chim bố mẹ có thể ăn chính con non của mình, hoặc để ngăn ngừa sự lây lan của bệnh dịch. Đối với các loài côn trùng như bọ ngựa hay nhện lưng đỏ Úc, con cái thường ăn thịt luôn con đực sau khi giao phối để “cho lại sức”. Hay thậm chí một loài động vật quen thuộc và dễ thương như mèo nhà cũng có tập tính ăn thịt đồng loại. Mèo mẹ có thể ăn thịt con nó khi thấy bất an, hay những con mèo đực thường ăn thịt các con non không cùng huyết thống với nó.

• Chiến đấu giành bạn tình có thể giúp các loài động vật thích nghi tốt hơn khi môi trường sống trở nên khắc nghiệt

Cá mập là những sát thủ tàn nhẫn ngay từ khi còn là một phôi thai

Trên thực tế, hiện tượng ăn thịt đồng loại xuất hiện phổ biến hơn ở động vật có vú. Nhiều bà mẹ 4 chân thuộc họ gặm nhấm có thể ăn thịt con non nếu chúng ốm, chết hoặc khi đẻ quá nhiều. Gấu, sư tử thường giết và ăn thịt con cái trưởng thành để chúng dễ dàng giao phối hơn. Tinh tinh đôi khi ăn thịt những đồng loại không may mắn, thường là con non, như một cách để bổ sung lượng protein đang thiếu hụt trong cơ thể.

Con người cũng là động vật có vú và là kẻ thống trị hành tinh cũng như đứng đầu chuỗi thức ăn. Vậy trong thực tế, hiện tượng ăn thịt đồng loại có xuất hiện trong xã hội loài người? Xin thưa là có, nhưng hầu hết đó chỉ là những trường hợp cá biệt, xuất hiện từ thời kỳ nguyên thủy, trong các quần thể kém phát triển (các bộ lạc chưa được tiếp xúc với thế giới văn minh), hoặc ở những tên sát nhân có vấn đề về thần kinh. Thực tế mà nói, ăn thịt người là điều cấm kỵ cuối cùng, ở mức cao nhất, thậm chí con xếp trên cả loạn luân. Ăn thịt đồng loại là một trong những điều cấm mang tính phổ quát nhất, kể cả trong các xã hội cũ và mới, và ở mọi nền văn hoá khác nhau. Kẻ bị phát hiện có hành vi này chắc chắn sẽ bị xã hội kỳ thị, cô lập và bị pháp luật trừng phạt.

• Nhật Bản chính thức cho phép tạo ra ‘người-thú’ để lấy nội tạng, một ‘loài người’ mới sẽ xuất hiện?

Nhân vật bác sĩ ăn thịt người Hannibal Lecter trong phim Sự im lặng của bầy cừu

Mới đây, các nhà khoa học Jared Piazza, Giảng viên Tâm lý học xã hội, và Neil McLatchie, Giảng viên Tâm lý học, Đại học Lancaster, Anh Quốc đã chủ trì một nghiên cứu liên quan đến hiện tượng ăn thịt đồng loại ở người. Theo đó, những người tham gia được yêu cầu nêu ý kiến về giả thuyết một người đàn ông đồng ý cho bạn mình ăn những phần cơ thể của anh ta sau khi anh ta qua đời vì một nguyên nhân tự nhiên nào đó.

Những người tham gia được thông báo rằng ăn thịt đồng loại là hợp pháp và được công nhận trong một nền văn hóa dị thường, với ý nghĩa rằng hành động này là để tôn vinh người quá cố, ngoài ra thịt của người chết cũng sẽ được nấu chín để tránh lây nhiễm bệnh tật. Mặc dù vậy, vẫn có khoảng hơn một nửa số người tham gia khăng khăng rằng hành động đó là sai trái và “vô nhân tính”.

• Những bí ẩn đằng sau bộ não bị đánh cắp của thiên tài Albert Einstein

Thậm chí ngay cả trong tình huống khắc nghiệt nhất, hiểm nghèo nhất và không còn có sự lựa chọn nào khác, hành vi ăn thịt người, hay nói cách khác là ăn thịt đồng loại vẫn vấp phải nhiều ý kiến trái chiều, đa phần là phản đối. Chẳng hạn như trong vụ tai nạn máy bay nổi tiếng vào năm 1972.

Câu chuyện xảy ra vào ngày 13 tháng 10 năm 1972, khi một chiếc máy bay trở khách nhỏ gặp sự cố rơi xuống giữa biên giới Chile và Argentina, một khu vực hiểm trở thuộc dãy Andes. 27 người sống sót lạc vào một khu vực hoàn toàn hoang sơ, không điện, không thức ăn, ban đêm kéo dài tới 14 tiếng và nhiệt độ luôn ở mức dưới -27 độ C.

Bi kịch thực sự nằm ở chỗ có rất nhiều hành khách còn sống sót sau vụ tai nạn, họ chờ đợi cứu hộ trong mòn mỏi. Nhiều ngày trôi qua, những người còn sống đã kiệt sức và buộc phải đi tới một quyết định có lẽ là khó khăn nhất trong cuộc đời mình: Ăn thịt những người đã mất để duy trì sự sống, bởi họ không còn bất cứ sự lựa chọn nào khác - trừ cái chết! Có thể nói con người ta đã hoàn toàn mất hết lý trí và cả nhân tính khi đứng bên bờ vực của sự sinh tồn.

• Ai có thể ngờ những loài sinh vật kỳ lạ này sẽ sống cùng loài người trên Trái Đất trong tương lai

Những người sống sót đã phải ăn thịt đồng loại trong khi chờ cứu hộ

Một người sống sót có tên Roberto Canessa, sau khi được giải cứu, đã phải chịu những ám ảnh dai dẳng đến mức gần như phát điên. Những cơn ác mộng xảy đến với người đàn ông này mỗi đêm khiến anh ta khổ sở. Mặc dù ở thời điểm đó, có không ít ý kiến ủng hộ quyết định của những người sống sót, đồng thời cho rằng thân nhân của những thi thể bị ăn thịt nên cảm thấy tự hào vì một phần cơ thể của người thân họ đã giúp nhiều người khác giữ được mạng sống.

Quyết định khủng khiếp

Giai thoại bi thảm trên cho thấy lý do tại sao con người được coi là ngoại lệ của quy tắc ăn thịt đồng loại. Khả năng nhận thức, tác động xã hội, và kiến thức xã hội có ảnh hưởng rất lớn đối với hiện tượng này. Mối liên hệ sâu sắc giữa suy nghĩ và hành động của chúng ta có sự chi phối rất lớn ở giai đoạn trước và sau khi hành động ăn thịt đồng loại diễn ra. Thông thường đó là một quyết định thực sự khó khăn (trừ trường hợp của những người có đầu óc không bình thường), và sau khi quyết định tồi tệ nhất đã được đưa ra, chúng ta sẽ lại phải chịu đựng những dằn vặt, ám ảnh của sự hối hận.

Vậy tại sao cảm giác ám ảnh và thậm chí là ghê tởm lại trỗi dậy khi chúng ta ăn thịt đồng loại chứ không phải các loài động vật khác? Triết gia William Irvine đã từng nêu giả thiết “kinh dị” về một trang trại khép kín chuyên nuôi những đứa trẻ bụ bẫm chỉ để lấy thịt phục vụ nhu cầu tiêu thụ của con người, giống như cách mà chúng ta vỗ béo và giết mổ các loài gia súc như bò, lợn, dê… để lấy thịt. Irvine gợi ý rằng những lập luận tương tự mà chúng ta áp dụng để biện minh cho việc giết vỗ béo và làm thịt gia súc cũng áp dụng cho những đứa trẻ sơ sinh. Ví dụ, những đứa trẻ này chưa đủ nhận thức để phản đối, cũng như trí tuệ để hiểu được tình cảnh tồi tệ sắp xảy đến với mình.

• Chứng kiến người khác đau khổ, bệnh tật, chết chóc, khủng bố có thể mắc chứng PTSD kéo theo

Triết gia William Irvine đã từng nêu giả thiết “kinh dị” về một trang trại nuôi người lấy thịt

Mặc dù William Irvine chỉ đưa ra giả thiết và đương nhiên không ủng hộ việc ăn thịt trẻ sơ sinh, nhưng kịch bản đáng sợ này rất hữu ích trong việc làm sáng tỏ “sự thiên vị” cũng như định kiến của chúng ta khi xem xét đến khía cạnh đạo đức của việc ăn thịt đồng loại. Từ khi còn nhỏ, chúng ta có xu hướng suy nghĩ về các cá thể sống xung quanh mình theo từng mô hình “phân loại” - từng phạm trù riêng biệt, chẳng hạn như con người hoặc loài bò khác nhau như thế nào. Đây có lẽ là một yếu tổ bẩm sinh về mặt nhận thức, hoặc cũng có thể được coi là mà một “tinh túy”, không thể quan sát trực tiếp nhưng mang lại bản sắc cơ bản trong nhận thức của mỗi người. Ví dụ, con người là những cá thể sở hữu suy nghĩ thông minh và lý trí, chúng ta có cá tính và khao khát sống, và chúng ta hình thành mối liên kết với nhau.

Yếu tố tâm lý này là một lối tắt hữu ích để dẫn dắt những quan điểm và đánh giá của chúng ta về từng mô hình phân loại, hay cụ thể hơn là cách chúng ta suy nghĩ về một người bằng da bằng thịt và cách chúng ta nghĩ về một con vật. Đây là lý do tại sao việc ăn thịt đồng loại ngay cả khi người đó đã chết vẫn khiến chúng ta gặp phải sự ám ảnh ghê gớm đến như vậy. Ngay cả trong tình thế không còn sự lựa chọn nào khác, những ám ảnh vẫn sẽ dằn vặt chúng ta.

Cách thức chúng ta tương tác với các loài động vật chính là nhân tố định hình cách chúng ta phân loại chúng. Nghiên cứu cho thấy rằng nếu chúng ta càng nghĩ về động vật theo đặc tính của con người - nghĩa là giống như đồng loại của mình - chúng ta càng có xu hướng nghĩ rằng việc ăn thịt loài động vật đó thật ghê sợ. Ví dụ đơn giản nhất có thể kể đến trong trường hợp này là của loài chó. Đối với những người coi chó là bạn, hay rộng hơn là ở những nước mà mọi người coi chó như một thành viên trong gia đình, họ sẽ thấy việc ăn thịt chó là không thể chấp nhận được và đáng bị lên án. Trong khi đối với những người đơn giản chỉ coi chó là một loài động vật, vật nuôi thông thường, việc ăn thịt chó là điều rất bình thường, cũng giống như khi ăn thịt các loài động vật khác như bò, gà, lợn…

• Thời đại hoàng kim của kháng sinh đã qua, trước mắt sẽ là cơn ác mộng với loài người

Ăn thịt đồng loại không hiếm gặp trong lịch sử loài người

Mặc cho những lời buộc tội gay gắt, hình phạt nghiêm khắc hay định kiến xã hội, ăn thịt đồng loại không phải là hiện tượng hiếm gặp trong lịch sử loài người. Thậm chí ngay cả khi bỏ qua trường hợp của những kẻ sát nhân thần kinh không ổn định, ăn thịt đồng loại vấn được tìm thấy ở nhiều quần thể người. Các bộ lạc sống ở khu vực Papua New Guinea được cho là đã duy trì thói quen ăn thịt đồng loại trong hàng ngàn năm qua. Họ tin rằng thi thể của những người quá cố nên được chính người thân “tiêu hóa” thay vì lũ dòi bọ dưới lòng đất. Một vài bộ tộc cổ đại sinh sống tại khu vực Amazon lại có xu hướng ăn thịt kẻ thù như một cách để thể hiện sức mạnh. Hay việc một số bộ phận của xác ướp đã bị nấu chín và ăn cho mục đích y học ở châu Âu thời hậu Phục hưng.

• Trong tương lai, những bộ phận cơ thể thừa thãi này có thể hoàn toàn biến mất do quá trình tiến hóa

Các bộ lạc sống ở khu vực Papua New Guinea thường ăn các bộ phận cơ thể của người đã khuất để bày tỏ sự tôn kính

Các nhà khoa học có nhiều niềm tin về giả thiết con người hoàn toàn có thể thích nghi với hiện tượng ăn thịt đồng loại khi cần thiết. Lấy ví dụ đơn giản, nhiều người bình thường cảm thấy ghê sợ trước những cảnh tượng “máu me, mổ xẻ”, trong khi các bác sĩ phẫu thuật lại coi đó là điều bình thường bởi họ đã học được cách làm quen và thích nghi trong một khoảng thời gian đủ lâu. Tất nhiên khoảng thời gian này đối với mỗi cá nhân cũng sẽ không giống nhau. Hay như việc những người làm nghề đồ tể thường tiếp xúc với cảnh giết mổ hằng ngày và họ cho đó là bình thường, trong khi đa số chúng ta đều coi đây là một công việc đáng sợ.

Một số nhà triết học thậm chí đã lập luận rằng việc chôn cất người chết có thể là lãng phí trong bối cảnh cuộc chiến chống lại nạn đói thế giới vẫn còn rất cam go - nhưng công bằng mà nói, có nhiều lựa chọn thay thế ngon miệng và thoải mái hơn nhiều so với việc ăn thịt đồng loại. Chúng ta có thể tập trung nghiên cứu những loài gia súc lấy thịt sở hữu bộ gen siêu nạc, phát triển công nghệ thịt nuôi cấy, hoặc thậm chí côn trùng có thể đáp ứng nhu cầu protein của chúng ta… đó chắc chắn đều là những phương án khả dĩ hơn nhiều so với việc ăn thịt đồng loại.

• Những nhân vật bí ẩn nổi tiếng trong lịch sử chưa được xác định rõ danh tính cho tới ngày nay

Ăn thịt đồng loại là hành vi không nên diễn ra ở bất kỳ hình thái xã hội nào

Dù sao đi nữa, ăn thịt đồng loại vẫn là một hành vi không được chào đón và không nên được chào đón ở bất cứ xã hội nào. Và đó sẽ chỉ là lựa chọn sau cùng trong những tình thế thực sự không còn sự lựa chọn nào khác.