Loài động vật chạy nhanh nhất thế giới đứng trên bờ vực tuyệt chủng

Phạm Hải

Báo săn, còn được gọi là báo gê-pa, nổi tiếng với danh hiệu loài động vật chạy nước rút nhanh nhất hành tinh. Chúng có thể tăng tốc từ 0-72 km/h chỉ trong thời gian 2,5 giây, trước khi đạt tới tốc độ siêu việt 120 km/h nhờ cấu trúc cơ thể thon gọn, mảnh mai và cao ngỏng.

Tuy nhiên theo dự báo của các nhà khoa học chỉ trong vài thập kỷ tới, những tay săn mồi cừ khôi nhất trên thảo nguyên Châu Phi này sẽ chỉ còn tồn tại trong ký ức và tài liệu khoa học nếu không có sự can thiệp và bảo tồn đúng cách. Các thống kê gần đây chỉ ra rằng chỉ còn chưa tới 7.000 cá thể báo gê-pa trưởng thành tồn tại trong tự nhiên, và đang giảm dần về số lượng. Thực tế này khiến chúng được xếp vào nhóm “dễ bị tổn thương” và “có nguy cơ tuyệt chủng cao” trong Sách đỏ của Liên minh Bảo tồn Thiên nhiên Quốc tế (IUCN).

Hầu hết các cá thể báo gê-pa hoang dã hiện sống trong các nhóm nhỏ rải rác trên khắp châu Phi. Chúng đang hằng ngày phải đối mặt những mối đe dọa từ thu hẹp môi trường sống, nạn săn bắn trái phép và buôn bán động vật hoang dã bất hợp pháp, khiến số lượng cá thể ngày càng giảm sút. Trên thực tế, loài động vật này đã từng phải đối mặt với nạn tuyệt chủng ít nhất hai lần trong quá khứ và, có thể sẽ phải đối mặt với những thách thức sinh tồn một lần nữa, cam go hơn.

Các mối đe dọa đến sự tồn vong của báo gê-pa

Mất môi trường sống

Hầu hết báo gê-pa hoang dã hiện phân bố ở các khu vực thuộc Châu Phi, bao gồm Kenya và Tanzania ở Đông Phi, và Namibia và Botswana ở miền nam châu Phi. Một số lượng nhỏ hiện sinh sống tại Iran nhưng đang bị đe dọa nghiêm trọng. Báo gê-pa đã tuyệt chủng ở ít nhất 13 quốc gia trong 50 năm qua.

Loài mèo lớn này có thể sống được ở các hình thái môi trường tương đối đa dạng, từ rừng khô và đồng cỏ đến những bụi cây rậm rạp và sa mạc khô cằn. Nhưng tất cả những vùng đất trên đều đang bị thu hẹp dần do nhu cầu sống từ con người.

Báo gê-pa cũng là những kẻ đi săn cô độc đòi hỏi lãnh thổ rộng để săn mồi. Ít khi có nhiều hơn 2 cá thể trên một diện tích khoảng 100 km2, vì vậy về cơ bản, chúng cần nhiều đất để sinh tồn hơn các loài thú ăn thịt khác. Ngoài ra, mật độ phân bổ thưa như vậy cũng khiến báo gê-pa dễ gặp nguy hiểm và đánh mất môi trường sống hơn.

Xung đột với con người

Con người phải chịu trách nhiệm cho sự suy giảm số lượng của nhiều loài động vật hoang dã và báo gê-pa cũng không phải ngoại lệ. Khi sự phát triển của con người ngày càng xâm lấn vào môi trường sống của chúng, xung đột càng thường xuyên xảy ra và đổ máu là điều không thể tránh khỏi. Báo gê-pa có xu hướng thích săn con mồi hoang dã hơn là giết gia súc. Nhưng trong một số trường chúng sẽ rình rập bò, cừu và dê nếu quá đói. Nông dân có thể giết báo gê-pa để trả thù hoặc phòng ngừa rủi ro cho đàn gia súc của mình.

Theo ước tính, chỉ trong những năm đầu của thập niên 1980, số lượng báo gê-pa trên toàn lãnh thổ Namibia đã giảm xuống còn một nửa sau hàng loạt vụ xung đột với con người.

Nạn buôn bán động vật hoang dã trái phép

Trong hàng ngàn năm, loài báo được một số thành viên giàu có và ưu tú của xã hội nuôi giữ làm thú cưng để chứng tỏ vị thế và sự giàu có. Hủ tục này hiện vẫn còn tồn tại ở một số quốc gia, đặc biệt là khu vực Trung Đông. Nạn săn bắn và buôn bán bất hợp pháp là một trong những lý do chính khiến loài báo châu Á bị tuyệt chủng tại hầu hết khu vực sống trước đây của chúng, theo Quỹ Bảo tồn Cheetah (CCF).

Thống kê của CCF cho thấy chỉ có khoảng 1 trong 6 cá thể báo gê-pa con sống sót sau cuộc hành trình từ khu vực săn bắt đến những căn biệt thự xa hoa, thường là do suy dinh dưỡng hoặc các vấn đề về bệnh tật.

Ngoài ra, báo gê-pa đôi khi bị săn bắn trái phép để lấy da, theo IUCN.

Vấn đề sinh sản

Sự suy giảm trong số lượng cá thể và môi trường sống bị thu hẹp khiến hiện tượng giao phối cận huyết diễn ra thường xuyên hơn trong các quần thể báo gê-pa. Sự cận huyết này trong nhiều năm đã dẫn đến mức độ biến đổi di truyền thấp, khiến chúng dễ mắc bệnh hơn và khả năng thích nghi với những thay đổi từ môi trường cũng trở nên khó khăn hơn. Đặc biệt là những vấn đề di truyền làm cho chúng khó sinh sản hơn.