Data Recovery (Khôi phục dữ liệu) là gì? Hoạt động như thế nào?

Tất cả chúng ta đều đã từng gặp phải trường hợp bị mất dữ liệu, cho dù đó là do lỗi ổ cứng, hỏng dữ liệu hoặc vô tình xóa một file. Nếu từng gặp trường hợp mất dữ liệu nghiêm trọng, chắc hẳn bạn đã từng thắc mắc liệu có thể khôi phục dữ liệu. Nhưng quá trình khôi phục dữ liệu hoạt động như thế nào? Bao nhiêu dữ liệu có thể được phục hồi? Chi phí khôi phục dữ liệu là bao nhiêu?

Cùng Quantrimang.com tìm hiểu qua bài viết sau đây nhé!

Mất dữ liệu và khôi phục dữ liệu

Mất dữ liệu có thể xảy ra dưới nhiều hình thức: Vô tình xóa, hỏng ổ cứng, lỗi phần mềm, hỏng dữ liệu, hack, v.v… Ngay cả một sự cố mất điện đơn giản cũng có thể khiến bạn bị mất dữ liệu. Và, tất nhiên, có nhiều trường hợp khắc nghiệt hơn, như khi ổ cứng được khôi phục sau một vụ tai nạn máy bay. Đáng kinh ngạc, các chuyên gia khôi phục dữ liệu có thể lấy dữ liệu từ phương tiện lưu trữ gần như đã bị phá hủy hoàn toàn.

Nếu một phần dữ liệu từng nằm trên ổ cứng, ổ SSD, USB, RAID hoặc phương tiện lưu trữ khác, bạn có thể thuê ai đó (hoặc mua phần mềm khôi phục dữ liệu) để khôi phục dữ liệu của mình. Nói một cách đơn giản, khôi phục dữ liệu là việc lấy lại và sửa chữa dữ liệu bị mất.

Tất nhiên, không phải lúc nào cũng có thể khôi phục dữ liệu. Đôi khi thiết bị lưu trữ dữ liệu bị hỏng hoặc gặp sự cố khiến cho việc khôi phục dữ liệu không thể thực hiện được. Tuy nhiên, công nghệ khôi phục dữ liệu đã trở nên cực kỳ tiên tiến. Ví dụ, Kroll Ontrack, một công ty khôi phục dữ liệu của Úc, đã khôi phục 99% dữ liệu từ ổ cứng trên tàu vũ trụ Challenger sau khi nó bị nổ tung.

Quá trình khôi phục dữ liệu hoạt động như thế nào?

Các phương pháp được sử dụng để khôi phục dữ liệu bị mất phụ thuộc vào cách dữ liệu bị mất ngay từ đầu. Hãy cùng xem xét một số hình thức phổ biến nhất tại đây.

Xóa file

Trên ổ cứng thông thường, bất kỳ file nào bạn xóa thực sự vẫn ở trên ổ của bạn cho đến khi nó bị ghi đè bằng file khác. Điều này có nghĩa là nếu hành động nhanh, bạn có cơ hội lớn sẽ khôi phục được file. Trong trường hợp xóa file, bạn có thể sử dụng phần mềm khôi phục file như TestDisk. Công cụ khôi phục dữ liệu mã nguồn mở và miễn phí này sử dụng một thuật toán phức tạp để phân tích thông tin còn lại trên ổ cứng, nhằm xác định nơi file được lưu trữ vật lý. Nếu công cụ phán đoán đúng, bạn sẽ lấy lại được file. Bằng không, rất tiếc bạn không gặp may rồi.

Tuy nhiên, làm bất cứ điều gì trên máy tính đều có thể dẫn đến việc file bị ghi đè và có thể bị mất vĩnh viễn. Ngay cả khi duyệt Internet cũng có thể dẫn đến việc các file cookie hoặc bộ nhớ cache được lưu trữ ở vị trí đó, ghi đè lên thông tin bạn muốn truy xuất. Ngay cả việc cài đặt phần mềm khôi phục file để cố gắng khôi phục dữ liệu cũng có thể làm được điều tương tự. Nếu file chưa bị ghi đè, cơ hội lấy lại file sẽ khác nhau tùy thuộc vào định dạng hệ thống file của bạn.

Ví dụ, hệ thống Windows NTFS giữ lại thông tin mô tả file sau khi file đã bị xóa, giúp phần mềm khôi phục tương đối dễ dàng tìm thấy file. Tuy nhiên, các hệ thống khác, như UTF và FAT, phá hủy nhiều thông tin hơn về file khi nó bị xóa, khiến các thuật toán khôi phục khó đoán vị trí của file trên ổ đĩa hơn.

Bạn sẽ lưu ý rằng những điều trên liên quan đến ổ cứng, các thiết bị đĩa quay cũ hơn, được tìm thấy trong hàng triệu thiết bị. Tuy nhiên, hiện nay nhiều người sử dụng ổ SSD thay vì ổ cứng truyền thống. Ổ SSD xử lý dữ liệu đã xóa và khôi phục dữ liệu khác với ổ cứng truyền thống và bạn có thể đọc thêm về khôi phục dữ liệu SSD trong bài viết: Phục hồi dữ liệu bị mất trên SSD.

File bị lỗi

Bạn biết đấy, bạn có thể cảm thấy khó chịu như thế nào khi nhìn thấy dòng chữ lỗi "corrupt hard drive” (ổ cứng bị hỏng). Tuy nhiên, vẫn có thể khôi phục dữ liệu, ngay cả khi bạn nhìn thấy những từ gây sốc này. Nếu gắn ổ cứng vào một máy tính khác, bạn có thể thấy rằng chỉ có hệ điều hành bị hỏng và phần dữ liệu còn lại vẫn ổn. Trong trường hợp này, chỉ cần sao chép mọi thứ vào một ổ cứng khác.

Một phương án khác có thể giúp bạn giải quyết vấn đề này là bảng phân vùng bị hỏng, có thể sửa chữa bằng phần mềm phù hợp. Nếu bạn có thể sửa chữa thành công bảng phân vùng, việc lấy lại tất cả các file sẽ trở nên dễ dàng. Nếu không, bạn vẫn có thể khôi phục đủ thông tin từ bảng để lấy lại một số file của mình, mặc dù điều đó phụ thuộc rất nhiều vào mức độ hỏng hóc.

Ngay cả khi các file bạn đang cố gắng khôi phục đã bị hỏng, vẫn có khả năng bạn lấy lại được các phần có thể sử dụng của chúng bằng phần mềm khôi phục dữ liệu; Miễn là phần mềm có thể tìm thấy file, nó sẽ cố gắng khôi phục file đó. Mặc dù bạn có thể không sử dụng được những gì mình nhận được, nhưng luôn có khả năng bạn lấy lại được một phần của file, điều này có thể giúp bạn tiết kiệm rất nhiều thời gian so với việc cố gắng tạo lại file.

Format hoặc hư hỏng hệ thống file

Tương tự như xóa file, việc format hệ thống file phá hủy thông tin về các file trước đó và cấu trúc của ổ đĩa, nhưng lượng dữ liệu bị xóa phụ thuộc vào định dạng hệ thống.

Ví dụ, định dạng bằng FAT phá hủy một lượng lớn dữ liệu, viết lại phần đó của ổ đĩa bằng các số 0, làm giảm đáng kể khả năng bạn có thể khôi phục dữ liệu của mình. Một số hệ thống file, như NTFS, có khả năng khôi phục cao hơn nếu chúng bị ghi đè bằng cùng một hệ thống file, trong khi những hệ thống khác thực sự có cơ hội nhỏ hơn nếu chúng bị ghi đè bằng cùng một hệ thống - ghi đè XFS bằng FAT làm cho các file FAT có thể được khôi phục.

Trong trường hợp hệ thống file bị hư hỏng, số lượng file có thể được khôi phục phụ thuộc vào mức độ thiệt hại và thông tin phân bổ có sẵn cho phần mềm khôi phục. Nếu có đủ thông tin để phần mềm khôi phục sửa chữa hệ thống file và định vị chính xác các file trước đó, bạn sẽ có thể khôi phục một chút.

Thiệt hại ổ vật lý

Khôi phục các file đã bị xóa hoặc bị format là một chuyện, lấy file ra khỏi ổ bị hỏng là một chuyện khác. Mặc dù không cần các kỹ năng kỹ thuật đặc biệt để cài đặt và chạy phần mềm khôi phục, nhưng việc xử lý ổ bị hỏng nặng tốt nhất là nên giao cho các chuyên gia, vì việc này thường yêu cầu ổ được tháo rời.

Thật khó để lấy ổ cứng ra mà không làm hỏng nó. Các chuyên gia khôi phục dữ liệu sẽ mở các ổ bị hỏng trong phòng sạch, môi trường được kiểm soát cao, hầu như không có các chất ô nhiễm trong môi trường. Ngay cả một hạt bụi nhỏ rơi vào ổ cứng cũng có thể khiến đầu đọc/ghi bị hỏng và gây phát sinh thêm nhiều vấn đề với ổ. Tĩnh điện cũng có thể làm hỏng, vì vậy các phòng này, thiết bị sử dụng trong đó và quần áo mà kỹ thuật viên mặc đều được thiết kế đặc biệt để giảm thiểu tĩnh điện.

Khi một ổ cứng bị hỏng do hư hỏng vật lý, nó có thể liên quan đến một số yếu tố, chẳng hạn như bo mạch điều khiển bị hỏng hoặc đầu đọc bị rơi ra. Đôi khi những vấn đề này có thể được khắc phục bằng cách thay thế bộ phận bị hỏng, nhưng nói chung, nếu có hư hỏng vật lý đối với ổ cứng, bạn sẽ cần một số công việc nghiêm túc do các chuyên gia thực hiện.

Nếu bạn đưa ổ của mình đến một chuyên gia khôi phục dữ liệu, họ sẽ thực hiện một số bước, từ xây dựng lại các phần của ổ cứng đến tạo disk image và cố gắng hết sức để sửa chữa các phần bị hỏng bằng phần mềm tinh vi. Chi phí xây dựng lại, công nghệ tạo image độc quyền và bảo trì trong các phòng sạch là những thứ có thể đẩy chi phí khôi phục dữ liệu chuyên nghiệp lên đến vài nghìn đô la (tuy nhiên, một số nhà cung cấp hiện có thể đưa ra mức giá hợp lý hơn).

Phục hồi dữ liệu ổ SSD

Khôi phục dữ liệu từ ổ SSD khó hơn khôi phục dữ liệu từ ổ cứng truyền thống. Tuy nhiên, một số kỹ thuật tương tự có thể được sử dụng để khôi phục dữ liệu đã bị xóa hoặc format.

Tuy nhiên, việc khôi phục dữ liệu từ ổ SSD bị hỏng vật lý rất tốn kém.

Phần mềm và chuyên gia khôi phục dữ liệu có thể làm rất tốt việc lấy lại dữ liệu của bạn, nhưng việc này không chắc chắn 100%, tốn thời gian và tốn kém. Biện pháp tốt nhất bạn có thể thực hiện để ngăn mất dữ liệu về lâu dài là tạo nhiều bản sao lưu! Sử dụng nhà cung cấp sao lưu đám mây, giữ một ổ cứng dự phòng trong nhà và đảm bảo rằng bạn không bị ảnh hưởng bởi sự cố điện áp tăng đột ngột hoặc format ngẫu nhiên.

Điều quan trọng nhất cần nhớ khi nói đến khôi phục dữ liệu là loại bỏ tất cả nguồn điện cho ổ bị mất dữ liệu càng sớm càng tốt. Dù là ổ cứng HDD hay SSD, bạn càng dừng bất kỳ hoạt động nào trên ổ càng sớm thì khả năng khôi phục dữ liệu đã mất của bạn càng cao.