Sao đôi là gì? Cách tìm và quan sát sao đôi

Sao đôi là hai ngôi sao xuất hiện gần nhau trên bầu trời. Chúng có thể có liên quan về mặt vật lý hoặc chỉ xuất hiện cùng lúc vì chúng nằm cạnh nhau dọc theo đường ngắm của chúng ta. Sao đôi không phải là hệ thống liên kết hấp dẫn – mà chỉ nằm gần nhau dọc theo đường ngắm của con người – là sao đôi quang học. Sao đôi liên kết hấp dẫn và quay quanh một tâm khối lượng chung là hệ sao đôi thực sự. Các nhà khoa học tin rằng hầu hết ngôi sao trong thiên hà Milky Way quay quanh tâm thiên hà theo từng cặp sao đôi.  NASA cho rằng hơn 50% số ngôi sao trên bầu trời nằm trong hệ sao đôi.

Giống như những bông tuyết, không có hai hệ sao đôi nào giống hệt nhau. Vì vậy, việc ngắm nhìn chúng rất thú vị. Bạn sẽ thấy một dải ngôi sao rộng lớn sáng lấp lánh và một dải khoảng cách khác nhau giữa các ngôi sao. Đôi khi bạn sẽ nhận thấy sự tương phản về màu sắc giữa hai ngôi sao.

Bài viết này sẽ cung cấp một số mẹo để quan sát sao đôi bằng mắt thường, bằng ống nhòm và, nếu bạn muốn, bằng một chiếc kính thiên văn nhỏ. 

Mẹo quan sát sao đôi

Để nhìn thấy  sao đôi, bầu khí quyển của Trái Đất cần phải đứng yên. Nhiều chuyển động trong các lớp khác nhau của bầu khí quyển khiến một ngôi sao dao động. Vào những đêm tầm nhìn kém, người quan sát bằng kính thiên văn có thể rất khó "chia" một cặp sao đôi thành hai thành phần riêng. Bạn có thể chỉ nhìn thấy một ngôi sao duy nhất.

Một vài yếu tố quan sát khác góp phần quyết định việc bạn có thể nhìn thấy cả hai thành phần của một sao đôi hay không, đó là độ tối của bầu trời. Độ sáng của hai ngôi sao bạn đang cố gắng nhìn thấy là bao nhiêu, tức là cấp sao của chúng. Những ngôi sao sáng ở cấp sao 5 hoặc 6 khá khó quan sát nhưng vẫn có thể nhìn thấy được. Và cuối cùng, khoảng cách giữa các ngôi sao là bao xa? Với khoảng cách gần hơn 5 phút cung, có lẽ bạn nên dùng ống nhòm.

Cách ngắm các hệ sao đôi nổi tiếng

Mizar và Alcor trong chòm sao Bắc Đẩu

Đối với những người mới làm quen với sao đôi và quan sát bầu trời, tốt nhất nên bắt đầu với một điều gì đó đơn giản. Sao đôi quang học Mizar và Alcor trong chòm sao Bắc Đẩu rất dễ tìm. Cụm sao Bắc Đẩu là một mô hình nổi bật nhờ kích thước lớn và các ngôi sao sáng. Nó có thể được nhìn thấy quanh năm từ các vĩ độ Bắc Bán Cầu như ở miền bắc Hoa Kỳ và Canada.

Bảy ngôi sao tạo nên chòm sao Đại Hùng: bốn ngôi sao ở phần chuôi và ba ngôi sao ở phần cán. Ngôi sao ở giữa ba ngôi sao cán là cặp sao Mizar/Alcor. Hai ngôi sao này xuất hiện cách nhau khoảng 12 phút cung. Vì vậy, bất kỳ ai có thị lực tốt đều có thể thấy chúng như hai ngôi sao riêng biệt. Mizar sáng hơn trong hai ngôi sao, và Alcor mờ hơn. Mizar tỏa sáng với cấp sao 2,2 từ khoảng cách khoảng 82 năm ánh sáng. Còn Alcor tỏa sáng với cấp sao 4 từ khoảng cách khoảng 81 năm ánh sáng. Hai ngôi sao này liên kết với nhau trong không gian.

Mizar và Alcor

Nếu bạn không thể phân tách Mizar và Alcor chỉ bằng mắt thường, hãy thử dùng ống nhòm. Việc phân tách Mizar và Alcor từng là một bài kiểm tra thị lực. Nếu không thể nhìn thấy cả hai khi thiếu thiết bị hỗ trợ quang học, có lẽ đã đến lúc bạn nên đi khám mắt?

Để tìm hiểu sâu hơn về những ngôi sao này, hãy nhìn qua kính viễn vọng và bạn sẽ thấy Mizar là một hệ sao đôi. Hai phần của Mizar cách nhau 14 giây cung. Điều thú vị là mỗi phần của Mizar cũng là một hệ sao đôi, tạo thành một hệ bốn sao, không tính Alcor. Alcor lcũng à một hệ sao đôi, vì vậy tổng cộng, đây là một hệ sáu sao.

Chòm sao Bọ Cạp sở hữu 2 sao đôi

Bọ Cạp, một chòm sao được quan sát tốt nhất vào mùa hè ở Bắc Bán Cầu, có hai cặp sao đôi mà bạn có thể phân biệt chỉ bằng mắt thường. Mục tiêu dễ hơn là Mu Scorpii. Hai thành phần của nó là một cặp sao đôi, một có cấp sao 2,9 và một có cấp sao 3,5. Hãy sử dụng biểu đồ ở đây để tìm Mu và sau đó để mắt bạn thích nghi với bóng tối để xem có thể phát hiện ra cả hai ngôi sao Mu hay không. Cặp sao này cách nhau chưa đến 6 phút cung.

Nếu bạn có thể nhìn thấy cả hai mà không cần thiết bị hỗ trợ quang học, hãy thử nhìn ngay bên dưới chúng để tìm hai ngôi sao Zeta. Những ngôi sao này chỉ là một cặp sao đôi quang học. Zeta 1 xa hơn Zeta 2 gần 40 lần. Zeta 2 có cấp sao 3,6. Zeta 1 là khó phát hiện nhất với cấp sao 4,7. Nếu bạn cần sử dụng ống nhòm, hãy cứ thử quan sát, sau đó thử lại mà không cần chúng. Hai điểm này cách nhau khoảng 6 1/2 phút cung.

Alpha Capricorni

Giống như cặp sao đôi trong chòm sao Bọ Cạp, một số người có thể nhìn thấy sao Alpha trong chòm sao Ma Kết mà không cần bất kỳ thiết bị quang học nào, trong khi những người khác sẽ cần sử dụng ống nhòm. Alpha Capricorni là một cặp sao đôi quang học, nghĩa là chúng chỉ xuất hiện gần nhau theo góc nhìn của chúng ta. Alpha 1 tỏa sáng với cấp sao biểu kiến ​​4,2 và nằm cách chúng ta 633 năm ánh sáng. Sao đồng hành của nó, Alpha 2, cũng mang tên Algedi, tỏa sáng với cấp sao biểu kiến ​​3,5 và nằm cách chúng ta 107 năm ánh sáng. Cặp sao này cách nhau khoảng 6 phút rưỡi cung.