Tại sao một số website có giao diện vô cùng "xấu" như Reddit và Wikipedia lại "sống lâu" đến vậy?

Chắc hẳn, bạn đã từng truy cập vào các trang web như Reddit, Craigslist, Wikipedia, 4Chan, Hacker News hoặc The Drudge Report. Nếu để ý, bạn sẽ thấy tất cả những website này khác nhau rất nhiều thứ nhưng chúng vẫn có hai điểm chung nhất: được nhiều độc giả biết đến và giao diện thì, chính xác, là rất xấu (trong so sánh với số lớn các trang web với giao diện vô cùng đẹp khác).

Các công nghệ làm web đã tiến xa hơn rất nhiều so với vài năm trước và giờ đây, các nhà thiết kế cũng có một loạt các kỹ thuật và công cụ để sắp xếp bố cục trang web theo ý muốn. Tuy nhiên, các website nói trên vẫn duy trì layout cũ và gần như chẳng có sự kết nối gì với các nguyên tắc thiết kế web hiện đại hiện nay cả.

Tại sao một số website hiện nay lại chẳng khác gì những trang web được xây dựng vào những năm 90? Những kiểu bố cục rõ ràng, font chữ được chọn cẩn thận và màu bổ sung đang nằm ở đâu trên những giao diện đó?

Theo nhiều tài liệu, The Drudge Report và Craiglist quả thật được ra đời cách đây 20 năm – cả hai đều được ra mắt vào năm 1995. Wikipedia bước sang tuổi 15 vào khoảng 6 tháng trước. Reddit, tới thời điểm hiện tại, đã có mặt trên thị trường 10 năm và "cộng đồng vô danh" 4chan cũng vừa tròn 13 tuổi.

Vấn đề nằm ở chỗ, không phải dễ dàng để chỉ mới nhìn thoáng qua là đã đánh giá được một site có giáo diện được thiết kế đẹp hay xấu. Bạn có thể đưa ra câu trả lời nhanh theo cảm tính nhưng một thiết kế tốt còn hơn cả việc chỉ tạo ra một bố cục làm hài lòng mọi người về mặt thẩm mỹ. Bạn còn phải cân nhắc về việc trang web đó tiện lợi như thế nào và liệu rằng nó có giúp khách truy cập tìm thấy thứ họ cần một cách đơn giản.

Để hiểu rõ hơn về vấn đề này, tôi đã nói chuyện với Amit Das – đồng sáng lập và trưởng của bộ phận trực quan hóa dữ liệu (data visualization) tại Intelligent Interfaces. Theo Das thì:

Có một khoảng cách rất lớn về thiết kế mà chúng ta nhìn thấy trên các site như Reddit, 4chan.... Khoảng cách này xuất hiện do những kỳ vọng của độc giả có từ những ứng dụng cho phép người dùng tạo nội dung (user-generated) và các ứng dụng tích hợp nhiều loại thông tin như Medium, Facebook hay Twitter trong so sánh với các nền tảng chia sẻ nội dung có tính phân loại (dạng trang rao vặt) như Craigslist hoặc diễn đàn như Hacker News.

Tuy nhiên, hãy nhìn vào tình trạng hiện tại của các trang đã được đề cập ở trên: chúng vẫn tồn tại sau một thời gian dài và ban đầu, không được xây dựng để đáp ứng mong đợi của người đọc trong năm 2016. Những người phát triển chúng – ưu tiên của họ hướng tới việc kiểm soát lưu lượng traffic mà các nền tảng đó quan tâm. Chẳng hạn, Reddit là website có số lượt ghé thăm đứng thứ 32 trên thế giới trong khi xếp hạng của Medium chỉ là ở một vị trí nào đó trong khoảng 300 đến 400 mà thôi.

Có thể, bạn luôn mong đợi những đối thủ mới nổi lên với giao diện đẹp hơn và thách thức những site cũ – chẳng hạn như Trulia đối đầu với Craigslist trong lĩnh vực bất động sản. Tuy nhiên, một điều cần hiểu đó là lưu lượng traffic khổng lồ cho các giao dịch mua bán tài sản như vậy thường đến từ organic search (kết quả tìm kiếm tự nhiên trong trang kết quả tìm kiếm) và Craigslist. Đây chỉ là một phần nhỏ trong sự phổ biến rộng rãi của các trang rao vặt do Craigslist tạo ra trên toàn cầu.

Điều gì tạo nên một giao diện xấu?

Một vài vấn đề phổ biến nhất của những trang web khó sử dụng như:

• Thiếu sự rõ ràng: Nhiều font và không có sự hài hòa trong việc sử dụng màu sắc sẽ khiến site trở nên khó xem, khó đọc, đặc biệt là với các bài viết quá dài.
• Thanh điều hướng gây nhầm lẫn: Nếu người dùng không thể xác định được bằng cách nào có thể tìm thấy thứ họ cần trên site của bạn hoặc không thể tìm thấy liên kết có thể dẫn họ tới đó thì nhiều khả năng họ không ở lại trang web của bạn quá lâu.
• Hiệu suất thấp (performance): Nếu sử dụng nhiều script, hình ảnh và hiệu ứng động thì trang của bạn mất nhiều thời gian để load và có thể khó truy cập trên thiết bị của người dùng.

Nếu như nhìn vào danh sách các lỗi này thì có thể thấy các trang web đã được nhấn mạnh ở trên có vẻ đã đáp ứng rất tốt các yêu cầu khi thiết kế giao diện (chúng không mắc phải các lỗi đó).

Wikipedia dường như rối rắm và lỗi thời nhưng thông tin rõ ràng rất dễ đọc. Reddit có vẻ không thực sự dễ sử dụng với những người mới lần đầu tiên truy cập nhưng website này rất nhẹ và tốc độ load nhanh chóng mặt trên hầu hết các kết nối.

Vào năm 2008, đồng sáng lập Basecamp Jason Fried đã chia sẻ việc thiết kế của The Drudge Report đã tạo ra thành công khủng khiếp như thế nào và ông cũng đã chỉ ra khá nhiều điểm thú vị vẫn đúng đến ngày hôm nay: thiết kế của nó không chịu ảnh hưởng bởi thời gian, dễ bảo trì và tương thích với mọi thứ. Thêm vào đó, nó là duy nhất!

Đó là những điểm quan trọng cần cân nhắc bởi vì ý tưởng với một thiết kế bền vững cần thời gian, sự lặp lại, phản hồi và tiến hành cẩn thận. Đó không phải là thứ mà bạn có thể thay đổi hàng ngày, đặc biệt, nếu bạn phục vụ một số lượng lớn khách hàng – những người đã quen với giao diện và chức năng của nó.

Daniel Gackle – người đang vận hành trang Hacker News (HN) của Y Combiantor giải thích rằng có một lý do tại sao việc tập hợp các liên kết (Link Aggregation) dựa trên lượt vote cho các nhà phát triển và doanh nghiệp lại nổi bật với một giao diện "hiếm thấy" như vậy:

Hacker News đặt nội dung trên tất cả. Một giao diện quá ấn tượng có thể khiến trang web bị xa rời mục tiêu này. Text không bị ảnh hưởng bởi thời gian.

Thiết kế giao diện tối giản hóa của Hacker News rất có lợi để kích thích tính hiếu kỳ có trí tuệ (intellectual curiosity) – tò mò với những điều chưa hiểu và muốn làm chủ chúng, phù hợp với những độc giả thích tự tìm hiểu những điều khiến họ cảm thấy thích thú.

Một điểm nổi bật khác của thiết kế giao diện dựa trên text đó là các trang nhỏ và tải rất nhanh. Người dùng thường quan tâm nhiều về điều này và chúng ta thậm chí còn quan tâm đến nó nhiều hơn cả họ.

Một lợi thế lớn hơn nữa của việc thiết kế giao diện dạng cổ điển so với hiện đại đó là nó thu hút những người mà quan tâm tới nội dung của site hơn là tìm kiếm những điểm mới lạ.

Thi thoảng, sự khó chịu rất khó tránh

Khi viết về lý do tại sao các website của Trung Quốc thường khá rối rắm, Jeff Rajeck đến từ Econsultancy chỉ ra rằng không có bất kỳ một chữ cái được viết hoa hay khoảng trống trong tiếng Trung nên rất khó cho những người không biết về ngôn ngữ này có thể hiểu được điều mà họ nên nhìn vào.

Thêm vào đó, tiếng Trung cũng rất khó nhập liệu và kết nối Internet khá chậm. Đó là lý do tại sao một số trang web tràn ngập các đường link để giảm số trang mà người dùng phải truy cập vào nếu muốn tìm thấy thứ họ cần.

Trong trường hợp của Reddit và The Drudge Report, ý tưởng về việc lấp đầy các trang với liên kết dường như là "điều tai hại rất cần thiết". Một mặt, nó không làm cho site đẹp mắt nhưng mặt khác, nó giúp cho bạn lướt qua nội dung nhanh hơn và tối đa giá trị thời gian ghé thăm các trang web này.

Tuy nhiên, tối ưu hóa site chỉ để làm nổi bật nội dung trong thiết kế có thể "đe dọa" những khách truy cập lần đầu tiên – những người mà không thể tìm ra cách tốt nhất để tận dụng nguồn tài nguyên mới mà họ vừa khám phá được. Gackle giải thích:

Một điểm bất lợi trong thiết kế của Hacker News đó là nó khá khó hiểu với những người mới. Những ngày đầu, nó rất thú vị, giống như một câu đố cần lời giải. Tuy nhiên, cảm giác này không giữ được lâu vì khi site lớn hơn thì trải nghiệm này sẽ mang đến rủi ro. Khiến cho thiết kế trở nên phức tạp hơn cũng không làm cho mọi thứ rõ ràng, thế nên, chúng tôi sẽ không làm điều đó.

Thay đổi có phải luôn là điều tốt?

Khi site gặp quá nhiều vấn đề thì dường như cách duy nhất đó là thiết kế lại. Tuy nhiên, điều đáng chú ý ở đây là việc thiết kế lại có thể khiến người dùng bị nhầm lẫn và họ có xu hướng sẽ "tẩy chay" trang web của bạn. Digg là một ví dụ. Traffic của website này chỉ đạt khoảng 34% khi nó được "tân trang lại" với một giao diện hoàn toàn mới.

Tại sao việc thiết kế lại không phải lúc nào cũng là giải pháp lý tưởng?

Đối với các site có lượng traffic lớn thì một sự thay đổi nhỏ trong thiết kế cũng sẽ dẫn tới tác động vô cùng lớn. Đây là điều các công ty cần có sự quan tâm đặc biệt. Thực tế, gần đây, Reddit đã bắt đầu thử nghiệm thiết kế mới nhưng bộ phận chịu trách nhiệm cho vấn đề này cũng nhận thấy rõ tầm quan trọng của việc phát triển một giao diện có tính thích nghi cao.

Nhiều người đề xuất rằng Reddit hoàn toàn có thể "đại tu" toàn bộ giao diện, nghĩa là chỉnh sửa hoàn toàn để khác so với cái cũ. Tuy nhiên, lý tưởng nhất vẫn là thực hiện từng bước nhỏ một và thay đổi từng thành phần để không tác động nhiều tới các yếu tố khác.

DevianArt – một trong những cộng đồng lớn nhất về nghệ thuật và thiết kế trên thế giới đã thay đổi toàn bộ giao diện sau một vài năm hoạt động, đi kèm với đó là thương hiệu cũng được làm mới. Tuy nhiên, đặc trưng sản phẩm vẫn được giữ nguyên như cũ. Trang web này vẫn tiến hành chuyển đổi dần dần và các tác động rõ ràng đều rất tích cực.

Trong khi đó, Amazon mặc dù cũng có sự điều chỉnh nhưng không rõ rệt. Những sự thay đổi nhỏ tới mức mà ngay cả khi bạn ghé thăm trang web này hàng ngày thì cũng không hẳn là sẽ nhận ra chúng. Tuy nhiên, so với giao diện của Amazon cách đây 1 năm thì những điểm khác biệt đều rất rõ nét.