Cách bảo vệ bản thân khỏi hành vi gián điệp phi đạo đức hoặc bất hợp pháp

Một tìm kiếm nhanh trên Google với từ khóa “spy software” hay “phần mềm gián điệp” mang lại hơn 150 triệu kết quả. Có một mối quan tâm lớn về các tiện ích và phần mềm gián điệp. Bất kể động cơ hay sự biện minh ra sao, gián điệp vẫn là hành động bất hợp pháp. Đây được coi là một việc làm xâm phạm quyền riêng tư ở hầu hết các quốc gia trên thế giới.

Bạn không phải chịu đựng nếu ai đó đang theo dõi mình. Có một số công cụ sẽ giúp bạn tìm các ứng dụng và chương trình gián điệp ẩn trên máy tính, điện thoại thông minh hoặc những thiết bị khác. Đây là cách bảo vệ bản thân bạn khỏi việc bị theo dõi.

1. Ứng dụng gián điệp điện trên thoại thông minh

Điện thoại thông minh là một trong những tiện ích cá nhân quan trọng nhất của thời đại kỹ thuật số. Đối với nhiều người, điện thoại thông minh là kho lưu trữ thông tin cá nhân lớn nhất. Bạn truy cập email và tin nhắn văn bản, chụp ảnh, lưu trữ thông tin ngân hàng và nhiều thứ khác nữa trên điện thoại thông minh của mình. Do đó, điện thoại thông minh là mục tiêu chính cho các ứng dụng gián điệp và đánh cắp dữ liệu.

Sau khi cài đặt trên điện thoại thông minh, một ứng dụng gián điệp di động sẽ sử dụng kết nối dữ liệu để gửi nhật ký từ xa cho người theo dõi bạn một cách bí mật. Những thứ có thể bị ghi nhật ký bao gồm:

• Các cuộc gọi
• Tin nhắn và email
• Hình ảnh và video
• Dữ liệu từ Facebook, Twitter và các ứng dụng mạng xã hội khác
• Dữ liệu theo dõi vị trí

Các ứng dụng gián điệp có thể xâm chiếm tất cả mọi khu vực trên điện thoại thông minh. Lượng dữ liệu bị thu thập tùy thuộc vào ứng dụng gián điệp. Chẳng hạn, một số ứng dụng gián điệp trên điện thoại thông minh có thể gửi dữ liệu trở lại máy chủ từ xa để phân tích, trong khi những ứng dụng khác có thể kích hoạt micro của điện thoại thông minh để nghe trực tiếp các cuộc gọi điện thoại hoặc theo dõi vị trí theo thời gian thực qua GPS.

Một ứng dụng gián điệp trên điện thoại thông minh sẽ không có giao diện người dùng rõ ràng. Trong hầu hết các trường hợp, ứng dụng phần mềm gián điệp có thể ẩn biểu tượng ứng dụng của nó, cho dù là trên iOS hay Android. Hơn nữa, chìa khóa thành công là kẻ gián điệp có thể truy cập nhật ký và ứng dụng từ xa mà không cần tiếp xúc với điện thoại thông minh nữa.

Cách tránh các ứng dụng phần mềm gián điệp trên Android và iOS

Thực hiện các biện pháp sau để tránh các ứng dụng phần mềm gián điệp trên Android và iOS:

1. Luôn luôn giữ điện thoại trong tầm kiểm soát của bạn.

2. Sử dụng một mật khẩu mạnh để khóa thiết bị. Không sử dụng các tùy chọn khóa dễ dàng như mã PIN cơ bản hoặc kết hợp mẫu (pattern) mở khóa. Hãy thêm một khóa sinh trắc học nếu có thể.

3. Xem xét môi trường xung quanh trong khi mở khóa và sử dụng thiết bị.

4. Giám sát thiết bị nếu thấy có hành vi lạ. Hành vi kỳ lạ bao gồm màn hình bật ngẫu nhiên, hoạt động bất ngờ, tăng mức sử dụng mạng, kết nối mạng bất thường, v.v...

5. Giám sát băng thông bằng ứng dụng giám sát dữ liệu. Kiểm tra xem có các ứng dụng lạ sử dụng dữ liệu không. Ứng dụng là đó có thể là một phần mềm gián điệp gửi dữ liệu.

Cách tìm ứng dụng gián điệp ẩn trên Android

Các thiết bị Android đặc biệt dễ bị nhiễm phần mềm gián điệp, vì một vài lý do.

Đầu tiên, một loạt các thiết bị mà Android có thể chạy trên đồng nghĩa với việc các lỗ hổng rất dễ tìm thấy. Android cũng chạy trên phần cứng cũ, dễ bị lỗ hổng. Phạm vi và sự xuất hiện từ cách đây rất lâu của phần cứng làm cho Android trở thành mục tiêu chính của phần mềm gián điệp.

Thứ hai, dễ dàng root thiết bị Android hơn là jailbreak thiết bị iOS (đọc thêm về jailbreak bên dưới). Root thiết bị Android cung cấp quyền truy cập vào toàn bộ thiết bị. Một gián điệp có thể root thiết bị Android, sau đó ẩn phần mềm gián điệp trong đó.

Người dùng Android có hai tùy chọn để theo dõi và loại bỏ phần mềm gián điệp.

Đầu tiên, quét thiết bị bằng Malwarebytes Security. Malwarebytes là một công cụ diệt virus và malware nổi tiếng. Hãy tải xuống và quét thiết bị Android với công cụ này, sau đó xóa mọi ứng dụng độc hại mà nó tìm thấy.

• Tải Malwarebytes Security cho Android (Miễn phí).

Nếu sự cố phần mềm gián điệp vẫn còn, tùy chọn duy nhất là thực hiện khôi phục cài đặt gốc đầy đủ. Khôi phục cài đặt gốc đầy đủ sẽ xóa tất cả các ứng dụng trên thiết bị.

Cách tìm ứng dụng gián điệp ẩn trên iOS

Phần mềm gián điệp iOS là khác với trên Android. Hệ điều hành iOS an toàn hơn, cung cấp các tính năng bảo mật tích hợp tốt hơn. Phần trung tâm của khả năng bảo mật đó là App Store. Nếu một ứng dụng không có trên cửa hàng ứng dụng, bạn phải jailbreak iPhone hoặc iPad để cài đặt nó trên thiết bị.

Cách dễ nhất để kiểm tra thiết bị iOS đã jailbreak chưa là tìm kiếm ứng dụng Cydia. Ứng dụng Cydia cài đặt và cho phép khả năng tùy chỉnh mở rộng, cũng như những tùy chọn iOS không phải tùy chọn gốc. Nếu tìm thấy ứng dụng Cydia, bạn có thể reset cài đặt gốc cho điện thoại để xóa bỏ jailbreak và mọi phần mềm gián điệp được cài đặt đang khai thác lỗ hổng.

Gần đây, một thế hệ ứng dụng phần mềm gián điệp iOS mới không còn yêu cầu jailbreak nữa. Các ứng dụng này yêu cầu quyền truy cập vật lý vào điện thoại để thiết lập, nhưng có thể theo dõi và giám sát theo thời gian thực. Một gián điệp có thể mở rộng chức năng của các ứng dụng gián điệp không jailbreak này với quyền truy cập vào thông tin đăng nhập iCloud của nạn nhân.

Thật không may, việc tìm kiếm một trong những ứng dụng phần mềm gián điệp iOS mới nhất là vô cùng khó khăn. Người dùng nên theo dõi việc sử dụng dữ liệu, nhắn tin, cuộc gọi đến và đi, cũng như thống kê về lượng pin. Một ứng dụng phần mềm gián điệp sẽ tác động tiêu cực đến pin vì nó liên tục ghi dữ liệu. Phần mềm này cũng sẽ tác động đến việc sử dụng dữ liệu của thiết bị khi nó gửi và nhận thông tin.

2. Ứng dụng gián điệp trên desktop

Các ứng dụng truy cập từ xa, keylogger và phần mềm độc hại là những vũ khí được lựa chọn để làm gián điệp trên desktop. Ứng dụng VNC cho phép mọi người xem tất cả hoạt động trên máy tính của bạn khi nó diễn ra. Tương tự, Remote Access Trojan (RAT) là một loại phần mềm độc hại nguy hiểm hơn nhiều, có thể cấp cho tin tặc quyền truy cập vào hệ thống của bạn.

Cuối cùng, một keylogger ghi lại mọi tổ hợp phím bạn thực hiện trên hệ thống của mình và có thể cung cấp mật khẩu ngân hàng, mạng xã hội, cũng như nhiều ứng dụng khác cho tin tặc mà không bao giờ cảnh báo bạn.

Một gián điệp có thể cài đặt một ứng dụng gián điệp từ xa dễ dàng hơn so với điện thoại thông minh. Một số hệ điều hành dễ làm việc hơn. Giống như Android trên điện thoại thông minh, việc cài đặt phần mềm gián điệp trên máy tính Windows sẽ dễ dàng hơn, do các lỗ hổng đã biết và bản chất phổ biến của hệ điều hành này. Tuy nhiên, người dùng macOS và Linux không hẳn là sẽ an toàn.

Cách tránh ứng dụng gián điệp trên desktop

Sự đa dạng của các ứng dụng gián điệp trên desktop và laptop nghĩa là có một vài chiến lược để xem xét. Hãy xem xét các biện pháp sau đây để tránh máy tính của bạn bị theo dõi:

1. Thiết lập mật khẩu duy nhất mạnh mẽ cho mọi tài khoản, bao gồm cả việc đăng nhập vào desktop.

2. Đặt thời gian khóa màn hình rất ngắn và luôn khóa desktop khi bạn rời khỏi phòng.

3. Không bao giờ cho phép bất cứ ai sử dụng desktop của bạn với quyền admin. Với quyền admin, một gián điệp có thể cài đặt bất kỳ ứng dụng xâm phạm quyền riêng tư nào hắn muốn. Chỉ admin thực sự mới nên có quyền cài đặt ứng dụng.

4. Cài đặt một bộ phần mềm diệt virus và malware mạnh mẽ. Sự kết hợp này sẽ ngăn chặn việc truy cập từ xa vào máy tính và cài đặt phần mềm độc hại.

5. Kiểm tra danh sách các chương trình thường xuyên để phát hiện những thay đổi bất ngờ. Hầu hết các phần mềm gián điệp, phần mềm độc hại hoặc keylogger sẽ không xuất hiện trong danh sách chương trình, nhưng nó vẫn nên được theo dõi thường xuyên.

Đây không phải là danh sách đầy đủ. Nếu ai đó thực sự muốn theo dõi desktop của bạn, hắn ta sẽ tìm được cách cài đặt phần mềm gián điệp mà bạn không biết. Trong hầu hết các trường hợp, phần mềm gián điệp đến từ một người có quyền truy cập trực tiếp vào desktop và được cài đặt thủ công.

Cách tìm và xóa ứng dụng gián điệp trên desktop

Nếu desktop của bạn đã cài đặt phần mềm gián điệp, bạn có thể lưu ý một vài thay đổi. Các vấn đề đều tương tự với phần mềm độc hại bởi vì trên thực tế, chúng giống nhau. Máy tính của bạn có:

• Bị chậm hay chạy như rùa bò không?
• Bắt đầu gặp sứ cố một cách ngẫu nhiên (trong khi trước đó vẫn bình thường)?
• Hiển thị nhiều cửa sổ pop-up hoặc phần mềm quảng cáo khác?
• Buộc bạn phải chuyển hướng đến các trang web ngẫu nhiên?
• Trải nghiệm cài đặt trình duyệt không mong muốn?
• Hiển thị thông báo lỗi ngẫu nhiên?

Nếu gặp những tình huống trên, bạn có thể đã gặp một vấn đề liên quan đến phần mềm gián điệp. Tìm và loại bỏ phần mềm gián điệp không dễ dàng, nhưng bạn có thể làm được.

Người dùng Windows và macOS nên tải xuống và cài đặt Malwarebytes Premium, sau đó quét hệ thống của mình. Khởi động hệ thống vào Safe Mode, sau đó chạy quá trình quét. Phần mềm gián điệp và phần mềm độc hại có thể ẩn trong quá trình khởi động thông thường. Trong khi đó, Safe Mode là một quá trình khởi động được tối giản, với ít tiến trình và service hơn để phần mềm gián điệp không thể ẩn nấp sau đó.

Quá trình khởi động vào Safe Mode sẽ khác nhau đối với Windows và macOS. Người dùng Windows có thể tìm hiểu cách khởi động ở Safe Mode trên Windows 10.

3. Thiết bị theo dõi GPS

Nếu người theo dõi bạn không thể truy cập điện thoại thông minh hoặc desktop, thay vào đó hắn có thể cố gắng theo dõi chuyển động của bạn. Thiết bị theo dõi GPS tương đối rẻ. Chúng cũng dễ dàng “ẩn mình” trên một vật thể lớn, chẳng hạn như chiếc xe hơi.

Có một số dấu hiệu nhận biết rằng ai đó đang theo dõi chiếc xe của bạn. Nếu bạn nghi ngờ ai đó đang lấy thông tin vị trí của mình bằng thiết bị theo dõi GPS, đây là một số nơi chính cần kiểm tra:

• Bên trong bộ phận giảm chấn
• Dưới lá chắn bảo vệ
• Dưới ga lăng tản nhiệt
• Khoảng cách giữa mui xe và cửa sổ
• Dưới bảng đồng hồ trước
• Bên trong phần loa đặt ở cửa xe
• Đỉnh của mui xe
• Bên trong phần loa phía sau
• Bên trong đèn phanh thứ ba phía sau
• Bên trong hãm xung nhựa phía sau
• Trong hộp đựng đồ

Một thiết bị theo dõi GPS có thể rất nhỏ. Nếu muốn thấy nó trong chiếc xe của mình, bạn phải tìm kiếm cực kỳ kỹ lưỡng.

Bạn cũng có thể kiểm tra cổng On-Board Diagnostics (OBD) trên xe xem có phần cứng đáng ngờ nào không. Bạn cũng có thể gây nhiễu tín hiệu GPS. Tuy nhiên, thiết bị gây nhiễu tín hiệu là công cụ bất hợp pháp vì nhiều lý do.

Nếu bạn không thể tìm thấy bất cứ điều gì, hãy thử sử dụng một máy dò tần số vô tuyến để cách ly mọi sự truyền phát đáng ngờ.

4. Camera và micro gián điệp

Giống như các thiết bị theo dõi GPS, camera và micro gián điệp được liên tục giảm kích thước. Một camera gián điệp cao cấp và kết hợp micro có thể ẩn mình sau hầu hết các vật dụng gia đình. Camera cũng có thể có chức năng bổ sung, chẳng hạn như tầm nhìn ban đêm, theo dõi chuyển động, nhận diện khuôn mặt, phát trực tiếp và hơn thế nữa.

Một gián điệp có thể che giấu camera và micro ẩn ở nhiều nơi nhờ kích thước nhỏ bé của nó. Nếu bạn nghi ngờ có camera và micro trong văn phòng, nhà riêng hoặc ở nơi nào đó, hãy kiểm tra các địa điểm sau:

• Đèn chiếu sáng
• Máy báo khói
• Những cái kệ
• Loa
• Bên dưới mặt bàn
• Lọ hoa
• Chụp đèn
• Đồng hồ
• Bức tranh treo tường
• Bất kỳ nơi nào khác có thể che giấu một chiếc camera thu nhỏ.

Bạn cũng nên tìm kiếm các lỗ nhỏ trên tường, nơi có thể sử dụng camera lỗ kim. Một lựa chọn khác là tắt tất cả các đèn vào ban đêm và quét môi trường xung quanh để tìm đèn LED đang sáng.

• Cách phát hiện camera ẩn, thiết bị quay lén trong phòng đơn giản

Nếu bạn không thể tìm thấy camera hoặc micro nhưng nghi ngờ ai đó đang theo dõi mình, hãy thử và định vị camera bằng điện thoại thông minh. Một loạt các ứng dụng điện thoại thông minh có thể quét để phát hiện việc truyền tần số vô tuyến hoặc trường điện từ. Các ứng dụng có sẵn cho cả thiết bị iOS và Android. Camera không dây truyền ở tần số từ 900MHz đến 5,8GHz.

Bạn cũng có thể kiểm tra mạng WiFi trong nhà. Biết đâu bạn sẽ tìm thấy camera gián điệp đáng ngờ sử dụng Internet để phát hình ảnh và âm thanh trở lại cho điệp viên.

Phải làm gì nếu ai đó đang theo dõi bạn?

Phát hiện ra ai đó đang theo dõi bất hợp pháp mình là một cảm giác kinh khủng. Nhưng bạn cần xem xét những gì nên thực hiện tiếp theo. Trong hầu hết các trường hợp, gọi cảnh sát là lựa chọn tốt nhất một khi bạn có bằng chứng. Không có bằng chứng, rất khó để cảnh sát tiếp nhận bất kỳ khiếu nại nào.

Phần mềm gián điệp không phải là vấn đề duy nhất mà người dùng điện thoại thông minh phải đối mặt. Người dùng Android cũng nên bảo vệ thiết bị của mình khỏi stalkerware, một loại ứng dụng xâm phạm quyền riêng tư không kém phần nguy hiểm.