5 bản phân phối Linux tiên phong nhưng đã biến mất theo thời gian

Trong khi nhiều bản phân phối Linux vẫn tồn tại và phát triển mạnh đến ngày nay, một số khác đã lùi về dĩ vãng, được nhớ đến chủ yếu bởi chính những người từng sử dụng chúng.

Không có hệ điều hành nào sống mãi. Bài viết này điểm lại những distro từng mang đến nhiều ý tưởng táo bạo, nhưng vì nhiều lý do khác nhau đã không còn xuất hiện trên bản đồ Linux hiện đại.

Yggdrasil Linux/GNU/X

Ngày nay, việc chạy thử một distro Linux trực tiếp từ USB hay đĩa cài đặt là chuyện quá quen thuộc. Nhưng đầu những năm 1990, đó là điều cực kỳ mới mẻ. Yggdrasil Linux/GNU/X là bản phân phối đầu tiên cung cấp một hệ thống Linux hoàn chỉnh có thể chạy trực tiếp từ CD-ROM, vượt trội so với các tập tin “root-boot” đơn giản lúc bấy giờ.

Khi DOS vẫn thống trị và Windows đang trở thành môi trường chủ đạo, các hệ Unix như Xenix lại quá đắt đỏ. Với giá chỉ 99 USD, thậm chí miễn phí nếu phần mềm của bạn nằm trong bộ sưu tập, Yggdrasil mang đến cho người dùng cơ hội trải nghiệm Linux đầy đủ với chi phí thấp — một lựa chọn rất hấp dẫn thời đó.

Softlanding Linux System (SLS)

Giống Yggdrasil, Softlanding Linux System (SLS) là một trong những distro thương mại đầu tiên. Được phát triển năm 1992 bởi Peter MacDonald, chỉ một năm sau khi Linus Torvalds công bố kernel Linux đầu tiên, SLS nhanh chóng được biết đến qua slogan khá “dị”: “Nhậ bến an toàn cho những ai bỏ chạy khỏi DOS.”

Tuy cung cấp đầy đủ kernel Linux, bộ tiện ích GNU và máy chủ X Window, SLS lại nổi tiếng vì… nhiều lỗi. MacDonald gần như phải tự mình gánh cả dự án, khiến distro trở nên khó cài đặt và vận hành. Sự thất vọng với SLS lớn đến mức nó trở thành nguồn cảm hứng để Ian Murdock tạo ra Debian và Patrick Volkerding xây dựng Slackware — hai bản phân phối lâu đời nhất còn hoạt động mạnh mẽ đến hiện nay. SLS kết thúc vòng đời vào năm 1994.

CentOS

CentOS (Community Enterprise Operating System) từng là lựa chọn yêu thích của cộng đồng server. Bản chất của nó là một phiên bản “clone” của Red Hat Enterprise Linux (RHEL), dựa hoàn toàn trên mã nguồn mở do Red Hat công bố nhưng lược bỏ thương hiệu RHEL. Ra mắt năm 2004, CentOS nhanh chóng trở thành giải pháp miễn phí, ổn định cho các doanh nghiệp nhỏ hoặc những ai muốn học RHEL mà không phải trả phí giấy phép.

Red Hat sau đó tham gia hỗ trợ CentOS nhưng vẫn giữ khoảng cách nhất định. Tuy nhiên, quyết định khai tử CentOS truyền thống để thay thế bằng CentOS Stream — bản phát hành dạng rolling, đóng vai trò upstream cho RHEL — đã khiến cộng đồng phản ứng dữ dội. Kết quả là hàng loạt “hậu duệ” ra đời: Rocky Linux, AlmaLinux và thậm chí Oracle Linux cũng quay lại thu hút người dùng cũ của CentOS. Dù CentOS Stream vẫn tồn tại, “hào quang” của CentOS truyền thống thì đã khép lại.

MkLinux

Trước macOS, Apple từng có một hệ điều hành Unix-like khác: A/UX. Nhưng đến giữa thập niên 90, khi dự án Copland rơi vào bế tắc và macOS cổ điển bộc lộ nhiều hạn chế, Apple cần một hướng đi mới. Lúc đó, Linux bắt đầu được quan tâm trong giới học thuật, và Apple quyết định tài trợ cho dự án MkLinux cùng Tổ chức Phần mềm Mở (OSF).

MkLinux chạy trên nền PowerPC và kết hợp kernel Linux với kiến trúc vi nhân Mach — cũng là nền tảng mà sau này macOS sử dụng. Tuy thu hút được nhóm người dùng kỹ thuật, MkLinux nhanh chóng bị bỏ lại khi Steve Jobs trở về Apple và đưa hệ điều hành NeXTSTEP (dùng Mach kernel) trở thành nền tảng chính. Trang web của MkLinux đến giờ vẫn tồn tại, gần như “bất động” từ thời dot-com, với linh vật chim cánh cụt nhảy múa 3D đầy hoài cổ.

Yellow Dog Linux

Yellow Dog Linux cũng là một distro dành cho PowerPC, dựa trên Red Hat Linux và rất được ưa chuộng trong cộng đồng Mac “hardcore”. Ngoài máy Mac, nó còn chạy được trên các hệ máy chơi game PowerPC như PlayStation 3, khiến giới đam mê phần cứng cực kỳ thích thú.

Tuy nhiên, khi Apple chuyển sang kiến trúc Intel rồi Apple Silicon, còn Sony loại bỏ khả năng cài hệ điều hành khác lên PS3, Yellow Dog nhanh chóng mất nền tảng tồn tại. Bộ quản lý gói YUM của distro này sau đó được nhiều bản phân phối Red Hat-based kế thừa trước khi bị thay thế bằng DNF.

Dù có chút tiếc nuối khi một bản phân phối Linux biến mất, sự cởi mở của Linux giúp các ý tưởng từ những dự án này tiếp tục sống mãi — trong những distro hiện đại mà chúng truyền cảm hứng.