Tổng hợp thành công virus đậu mùa, nguy cơ đại dịch chết người quay trở lại hay sự phát triển của vũ khí hóa học?

Đậu mùa là bệnh truyền nhiễm của riêng loài người, từng gây ra một trong bốn đại dịch khủng khiếp nhất trong lịch sử. Trước khi bị Tổ chức Y tế thế giới (WHO) tuyên bố xóa sổ vào năm 1979, nó đã kịp giết chết 500 triệu người.

• Đã tìm ra phương pháp tiêu diệt virus HIV
• Các nhà khoa học đang dự đoán đại dịch bệnh tiếp theo, có thể nó đã bắt đầu rồi mà chúng ta chưa biết

Một nhóm các nhà khoa học đến từ Đại học Alberta, Canada đã tự tổng hợp được một chủng virus đậu mùa nhân tạo, nghiên cứu được công bố trên tạp chí Science khiến nhiều người lo sợ về sự hồi sinh của căn bệnh chết người này và sự phát triển vũ khí sinh học trong tương lai.

Trước hết phải nói rõ, chủng virus gây ra bệnh đậu mùa trên ngựa mà Đại học Alberta mới tạo ra có tên là Horsepox, khá lành tính. Dù cho chúng có thoát ra được bên ngoài phòng thí nghiệm thì cũng không thể đe dọa tới sức khỏe con người.

Nhưng câu chuyện đằng sau nó mới là vấn đề gây tranh cãi và đáng lo ngại.

Sắp xếp lại trình tự gen để tổng hợp virus nhân tạo là một hướng nghiên cứu không quá mới. Năm 2002, các nhà khoa học Anh lần đầu tiên tổng hợp thành công virus nhân tạo, một dạng gây bệnh bại liệt. Họ đã thử nghiệm nó trên những con chuột và chúng đều bị virus giết chết. Điều này đã làm dấy lên những cuộc tranh luận về việc ai đó có thể tự tổng hợp virus giết người, rồi biến nó thành một dạng vũ khí sinh học.

Khi đó, một số nhà nghiên cứu cho rằng việc tổng hợp virus là rất khó khăn và đắt đỏ, chỉ một số ít người và cơ sở thí nghiệm mới có khả năng làm được nên chúng ta không phải lo lắng về việc đó.

Thế nhưng sự thành công của nhóm các nhà khoa học tại Đại học Alberta đã khiến những suy nghĩ đó phải thay đổi. Với chi phí thấp, chỉ khoảng 100.000USD, họ đã có thể tổng hợp nên những con virus horsepox nhân tạo.

Điều này cho thấy, việc giảm chi phí, đơn giản hóa quy trình và tìm cách tạo ra được nhiều loài virus tổng hợp chỉ là vấn đề thời gian. Chúng ta cần quan tâm hơn tới vấn đề tổng hợp virus.

David Evans, giáo sư vi sinh vật học và miễn dịch, nhà khoa học dẫn đầu nhóm nghiên cứu tại Đại học Alberta, hiện ông là một thành viên trong Ủy ban cố vấn của Tổ chức Y tế thế giới (WHO) cho biết, ông từng nhiều lần đề cập với WHO về việc virus đậu mùa sẽ sớm được tổng hợp rất dễ dàng trước đây và nghiên cứu của ông không nhằm mục đích xấu mà chỉ để phục vụ cho lợi ích của y học.

Cụ thể, mục tiêu lớn của Evans là dựa trên virus họ hàng với đậu mùa để phát triển một vắc-xin ung thư. Và nghiên cứu tổng hợp horsepox lần này là một bước đệm của ông để tiến gần hơn với mục tiêu đó.

Evans cho biết thêm, ngoài ra việc ông tổng hợp các virus horsepox cũng được đặt hàng từ Tonix, một công ty dược phẩm Mỹ, đang có ý định phát triển một loại vắc-xin chống đậu mùa tốt hơn.

Nhưng điều này lại khiến nhiều người thắc mắc về lý do Tonix muốn phát triển một loại vắc-xin khi bệnh đậu mùa đã bị xóa sổ đã gần 4 thập kỷ và chúng ta không cần tiêm chủng để phòng đậu mùa nữa. Việc họ đặt hàng một nghiên cứu tại Canada chứ không phải Mỹ, nơi một nghiên cứu tổng hợp virus khó có thể được chấp thuận cũng khiến nhiều người nghi ngờ.

Tiến sĩ Fauci, giám đốc Viện các bệnh truyền nhiễm và dị ứng Hoa Kỳ cho biết nghiên cứu tổng hợp virus được xếp vào danh mục DURC (dual use research of concern), những công trình nguy hiểm đội lốt nghiên cứu vô hại. Rất có thể, mục đích tạo ra các virus tổng hợp có thể là để ngụy trang cho các loại vũ khí sinh học mang mầm bệnh nguy hiểm.

Năm 2011, với sự tài trợ của chính phủ Mỹ một nhà khoa học người Hà Lan đã biến đổi virus cúm gia cầm H5N1 và tạo ra một chủng virus vượt ra phạm vi lây nhiễm trên gia cầm để truyền bệnh qua cả những con chồn sương. Chủng virus mới này gần như đã có thể nhiễm sang con người và nguy cơ đó đặc biệt nguy hiểm.

Giáo sư dịch tễ học tại Đại học Harvard Marc Lipsitch cho rằng, bản thân nghiên cứu của giáo sư Evans không có vấn đề gì nhưng việc ông công bố nó, bao gồm cả cách thức tổng hợp các virus đậu mùa giá rẻ lên một tạp chí khoa học, có thể khiến nhiều kẻ sử dụng kiến thức từ nghiên cứu này vào các mục đích xấu.

Cho đến thời điểm hiện tại, chúng ta vẫn có thể yên tâm về virus horsepox mà giáo sư Evans tạo ra, ít nhất là chúng chưa bay khỏi phòng thí nghiệm, và cũng không tạo ra nguy cơ quá lớn.

Thế nhưng, từ thành công của Evans đã cho thấy một thực tế rằng chỉ với một nguồn tài trợ tư nhân, không nằm dưới sự kiểm soát của chính phủ, virus có thể được tổng hợp rất dễ dàng và rất rẻ. Không ai có thể biết trước được rằng, loại virus được tạo ra không phải vô hại như horsepox không?