Mâm ngũ quả: Ý nghĩa và cách bày mâm ngũ quả ngày Tết

Theo phong tục truyền thống của người Việt Nam, trên bàn thờ của mọi gia đình đều bày mâm ngũ quả để cúng ông bà tổ tiên, cầu mong một năm may mắn, bình an trong dịp Tết Nguyên Đán. Vậy mâm ngũ quả có ý nghĩa gì, cách bày mâm ngũ quả ngày Tết như thế nào?

Mỗi loại quả trên mâm ngũ quả đều có ý nghĩa riêng. Và cùng là mâm ngũ nhưng trong văn hóa ở mỗi miền Bắc, Trung, Nam lại có những loại quả và cách bày mâm ngũ quả khác nhau. Cùng tìm hiểu qua bài viết dưới đây để nắm rõ hơn về mâm ngũ quả ngày Tết ở Việt Nam nhé.

Ý nghĩa mâm ngũ quả ngày Tết Nguyên đán

Mâm ngũ quả là mâm quả gồm 5 loại quả với 5 màu sắc nhau khác. Các loại quả bày trong mâm ngũ quả thể hiện ước nguyện của gia chủ qua tên gọi, màu sắc và cách sắp xếp của mâm ngũ quả.

Tùy theo từng vùng miền với các loại trái cây và nét văn hóa đặc trưng riêng mà người ta chọn các loại quả khác nhau để bày mâm ngũ quả.

Ý nghĩa các loại quả trong mâm ngũ quả

Cùng tìm hiểu ý nghĩa một số loại trái cây trong mâm ngũ quả ngày Tết để có thể lựa chọn được những loại quả thể đúng ước nguyện của mỗi gia đình.

• Bưởi: Tượng trưng cho sự an khang, thịnh vượng.
• Chuối: Nải chuối giống như bàn tay ngửa giống như con cháu sum vầy, quây quần cùng nhau hứng lấy may mắn, luôn bao bọc và che chở cho nhau suốt đời.
• Phật thủ: Tượng trưng cho bàn tay Phật luôn che chở cho các thành viên trong gia đình.
• Đào: Tượng trưng cho sự thăng tiến.
• Lựu: Tượng trưng cho hạnh phúc, đông con, nhiều cháu.
• Táo: Tượng trưng cho sự phú quý và giàu sang.
• Thanh long: Tượng trưng cho rồng mây hội tụ, và có ý nghĩa mang lại sự may mắn, phát tài phát lộc.
• Quả trứng gà/Lêkima: Tượng trưng cho lộc trời.
• Dưa hấu: Với vỏ xanh, ruột đỏ, căng tròn và mát lành, dưa hấu tượng trưng cho sự may mắn, ngọt ngào.
• Sung: Loại quả này gắn với biểu tượng sung mãn về cả sức khỏe và tiền bạc.
• Đu đủ: Giống như tên gọi của nó, loại quả này tượng trưng cho sự thịnh vượng, no đủ trong cả kinh tế và tình cảm.
• Xoài: Người miền Nam phát âm “xoài” giống như “xài”, vì vậy loại quả này tượng trưng cho sự cầu mong có được cuộc sống sung túc, tiêu xài thoải mái không thiếu thốn.
• Dừa: Người miền Nam phát âm là “vừa”, vì vậy người ta chọn loại quả này để bày trong mâm ngũ quả với cầu mong sự vừa đủ, không túng thiếu và viên mãn trong cuộc sống.
• Dứa/Thơm (miền Nam gọi là khóm): Người ta ví hình dáng quả dứa như dáng như rồng (thân có vảy như vảy rồng) vì vậy nó tượng trưng cho sự sự giàu có, may mắn và thịnh vượng.
• Quất: Theo âm Hán, từ “quất” phát âm gần giống từ “cát”. Vì vậy quả quất bày trên mâm ngũ quả với ý nghĩa mang lại sung túc, ăn nên làm ra, dồi dào sức sống.

Mâm ngũ quả miền Bắc

Người miền Bắc bày mâm ngũ quả theo thuyết ngũ hành trong văn hóa phương Đông: kim, mộc, thủy, hỏa, thổ nên mâm ngũ quả phải phối theo 5 màu tương ứng: trắng, xanh, đen, đỏ, vàng.

Không quan trọng nhiều hay ít, các gia đình thường sắm đủ các loại quả thuận theo ý nghĩa và sắp xếp, bài trí chúng xen kẻ với nhau để đẹp mắt là được.

Thông thường, mâm ngũ quả ở miền Bắc có 5 loại quả gồm: chuối, bưởi, đào, quýt, hồng.

Hiện nay, các loại trái cây khá đa dạng và người ta cũng không quá cứng nhắc "ngũ quả" nữa nên mâm ngũ quả ngày càng phong phú hơn và có thể tăng lên thành bát, cửu, thập quả... Nhưng dù bày biện bao nhiêu loại quả thì người ta vẫn gọi đó là mâm ngũ quả.

Cách bài trí mâm ngủ quả truyền thống là nải chuối tiêu xanh ở dưới cùng đỡ lấy toàn bộ các loại quả khác. Chính giữa là quả bưởi, xung quanh là những loại quả khác được bày xen kẽ.

Một số mẫu bày mâm ngũ quả miền Bắc, mời các bạn tham khảo.

Mâm ngũ quả miền Trung

Miền Trung là vùng có khí hậu khắc nghiệt nhất cả nước thường xuyên phải gánh chịu bão lũ, hạn hán, cộng với việc đất đai cằn cỗi nên ít cây trái. Chính vì vậy, người dân miền Trung không quá câu nệ hình thức, ý nghĩa mâm ngũ quả bày trong ngày Tết, thường là có gì cũng nấy miễn là tươi ngon để thành tâm dâng kính tổ tiên.

Các loại quả thường có trong mâm ngũ quả miền Trung là: thanh long, chuối, dứa, dừa, mãng cầu, cam, dưa hấu,...

Mâm ngũ quả miền Nam

Các loại hoa quả trong miền Nam khá phong phú, người dân nơi đây thường chọn 5 loại quả: mãng cầu, sung, dừa, đu đủ, xoài để bày mâm ngũ quả với mong muốn "Cầu sung vừa đủ sài". Ngoài ra, mâm ngũ quả có có thêm chân đế là 3 quả dứa (trái thơm) thể hiện sự vững vàng, mong muốn con cháu đầy nhà. Đặc biệt, trên bàn thờ ở các gia đình thường bày thêm cặp dưa hấu xanh vỏ, đỏ lòng tượng trưng cho lòng trung nghĩa và trinh tiết của người phương Nam.

Ở miền Nam, người dân thường kiêng kị bày một số loại quả vì theo cách phát âm tên gọi mang ý nghĩa không tốt như:

• Chuối: phát âm giống chúi thể hiện sự nguy khó, làm ăn không phất lên được.
• Lê, táo: Lê lết, làm ăn dễ đổ bể, dễ thất bại.
• Cam, quýt: "quýt làm cam chịu".

Cách chọn các loại quả bày trong ngày Tết

• Chọn quả mới chín tới để vẫn có màu sắc tươi và bày được lâu.
• Chọn quả chắc tay, không bị dập, trầy xước, còn cuống và lá.
• Không nên rửa quả sẽ làm quả nhanh bị héo hoặc hỏng nếu có chỗ đọng nước.

Dưới đây là cách chọn một số loại hoa quả tươi ngon bày mâm ngũ quả.

• Chọn nải chuối xanh bày mâm ngũ quả nên chọn nải có màu xanh đậm, quả căng bóng, cong đều. Không nên chọn những nải có màu xanh nhạt, có quả mềm, dập nát.
• Chọn bưởi bày mâm ngũ quả: Chọn quả có màu vàng đẹp, dáng tròn đều.
• Chọn phật thủ bày mâm ngũ quả: Chọn quả rắn chắc, nhiều ngón tay dài, móng nhọn và có vỏ tươi sáng, có mùi thơm (mùi chanh tươi).
• Chọn dưa hấu Tết: Chọn quả cuống nhỏ, héo khô lại; núm dưa tròn đều, hơi lõm; vỏ căng tròn, sọc đen nổi rõ; phần bên dưới càng bé, càng lõm sâu thì dưa càng ngọt.
• Cách chọn xoài: Chọn quả tươi, có màu vàng đẹp, cầm chắc tay, da căng bóng không bị sần hoặc bầm dập.
• Cách chọn trái thơm: Chọn quả màu vàng sẫm hoặc cam nhạt, lá xanh, có độ cứng vừa phải.

Dù cho mâm ngũ quả ngày Tết ở mỗi vùng miền được bài trí khác nhau nhưng đều là nét văn hóa đặc trưng của người Việt, đều thể hiện sự thành kính hướng về tổ tiên và mong muốn có một năm mới an khang, hạnh phúc, may mắn và bình an.