Tại sao không nên coi chatbot là bạn thân?

Chúng ta đang sống trong một thời đại sôi động với sự phát triển nhanh chóng của các công cụ và công nghệ AI tương tác, đang nhanh chóng thay đổi môi trường xã hội, gia đình và công việc của mỗi người. Tuy nhiên, việc quá phụ thuộc vào AI có thể gây ra những rủi ro tâm lý tiềm ẩn, ảnh hưởng lâu dài tới sức khỏe tinh thần của nhân loại.

Trong một nghiên cứu kinh điển, những đứa trẻ một tuổi được đặt trên tấm nhựa trong suốt gần mép một "vách đá thị giác", tạo cảm giác như mặt đất sụp xuống và chúng có thể rơi xuống. Mẹ của chúng được đặt ở phía bên kia vách đá và những đứa trẻ nhìn vào biểu cảm khuôn mặt của mẹ để xác định xem có nguy hiểm hay không. Nếu mẹ thể hiện cảm xúc tích cực, hầu hết trẻ sơ sinh sẽ vượt qua vách đá. Nếu mẹ tỏ ra sợ hãi hoặc tiêu cực, trẻ sơ sinh sẽ không chịu bò về phía trước.

Việc tham chiếu mang tính xã hội này bằng cách nhìn vào người khác để xác định cách hành động tiếp tục diễn ra trong suốt cuộc đời. Con người quyết định cách hành động và tin tưởng ai dựa trên biểu hiện cảm xúc. Và giờ đây, chúng ta đã tạo ra một tình huống mà các tín hiệu biểu lộ cảm xúc không còn chính xác nữa - chúng có thể bị tạo ra hoặc thay đổi một cách thuyết phục.

Biểu hiện cảm xúc từ người khác là những tín hiệu mạnh mẽ tác động đến chúng ta và định hình hành vi. Người chơi bowling không mỉm cười khi họ ném trúng bi – họ mỉm cười khi quay lại với bạn bè. Nếu thấy ai đó thể hiện niềm vui, điều đó báo hiệu rằng chúng ta có thể tiếp cận và tương tác với họ, rằng họ chào đón chúng ta. Việc thể hiện cảm xúc tiêu cực thậm chí có thể tác động mạnh mẽ hơn đến việc định hình hành vi. Nếu thấy ai đó thể hiện sự tức giận, chúng ta cho rằng họ mạnh mẽ và dễ dàng chiều theo yêu cầu của họ hơn. Nếu ai đó thể hiện sự ghê tởm hoặc khinh thường, chúng ta cảm thấy buộc phải điều chỉnh hành vi để cố gắng giảm bớt sự đánh giá tiêu cực của họ.

Hệ thống dựa vào các tín hiệu cảm xúc để điều chỉnh hành vi này thường hiệu quả. Nó cho phép người dùng nhanh chóng hiểu được cách người khác nhìn nhận một tình huống và định hướng chúng ta đến những gì họ quan tâm. Điều này giúp chúng ta xây dựng và duy trì các mối quan hệ, vì giờ đã có thể giao tiếp và tương tác tốt hơn với họ. Nhưng hiện tại, các avatar AI và chatbot có thể thể hiện cảm xúc một cách thuyết phục trên khuôn mặt và tư thế cơ thể. Dưới đây là hai nguyên nhân chính khiến bạn không nên coi AI là người bạn thân.

Khuếch đại mong đợi cá nhân của chính người dùng

Các thuật toán truyền thông xã hội đã tạo ra những phòng phản hồi cho mọi người, nơi bạn có thể lựa chọn người tương tác và loại thông tin tiếp nhận. Theo thời gian, điều này dẫn đến một góc nhìn hạn hẹp và việc ra quyết định dựa trên thông tin hạn chế thường không chính xác. Mọi người có xu hướng tích cực sẽ ưu tiên những chatbot thể hiện cảm xúc tốt đối với họ, chẳng hạn như sự trân trọng và hạnh phúc. Mọi người càng dành nhiều thời gian tương tác với những avatar này, họ càng quen với mức độ tích cực cao này từ người khác. Do đó, bất kỳ biểu hiện cảm xúc tiêu cực nào từ người khác, hoặc thậm chí là những biểu hiện trung tính, đều sẽ gây cảm giác đè nặng và nản lòng.

Với việc chatbot dễ dàng có sẵn như một phần của cuộc sống hàng ngày, mọi người có xu hướng dành nhiều thời gian hơn để tương tác với chatbot, thay vì với gia đình, bạn bè và đồng nghiệp có khả năng phân biệt rõ ràng hơn. Đặc biệt, thanh thiếu niên có thể bị ảnh hưởng, vì họ đã cảm nhận quá mức sự tức giận trong biểu hiện của người khác.

Mất mát lớn nhất đối với những người tìm đến buồng phản hồi cảm xúc của AI sẽ là việc thiếu phản hồi thực sự về hành vi của họ. Những cảm xúc mà con người thể hiện khi giao tiếp cung cấp thông tin quan trọng về cách tương tác và cách có thể cần điều chỉnh hành vi của mình.

Ví dụ, việc thể hiện sự tức giận trong một mối quan hệ lãng mạn làm nổi bật những vấn đề quan trọng, và phản ứng phổ biến nhất là cặp đôi cùng nhau giải quyết vấn đề. Nhìn chung, những cảm xúc mà mọi người thể hiện khi giao tiếp với nhau, giúp điều chỉnh hành vi cho phù hợp với những kỳ vọng trong xã hội. Hành vi và niềm tin đạo đức được truyền tải trong xã hội thông qua các biểu hiện cảm xúc.

Nếu ai đó làm hoặc nói điều gì đó bị coi là vô đạo đức hoặc trái với chuẩn mực xã hội, người khác thường sẽ thể hiện sự tức giận, khinh thường hoặc ghê tởm. Những biểu hiện này là động lực xã hội mạnh mẽ khiến người gây ra hành động buộc phải thay đổi hành vi. Nếu không có phản hồi này, mọi người sẽ tự do hơn nhiều trong hành động và thể hiện những xung động tiêu cực nhất của mình.

Thể hiện cảm xúc ở mức tồi tệ nhất

Tất nhiên, chatbot có khả năng truyền tải cảm xúc cũng có thể tác động mạnh mẽ đến hành vi của mọi người. Ví dụ, các avatar cảm xúc linh động có thể đánh lừa chúng ta trong tương tác giữa các cá nhân.

Mối quan hệ giữa biểu hiện cảm xúc và giải mã nó được mô tả như một cuộc đấu tranh tiến hóa liên tục của con người. Luôn có một lợi thế khi có thể lừa dối người khác để đạt được điều mình muốn, và một phần của việc nói dối hiệu quả là khả năng kiểm soát biểu hiện cảm xúc. Cũng có một lợi thế khi có thể phát hiện sự lừa dối ở người khác, nhờ đó chúng ta có thể tự bảo vệ mình khỏi những lời nói dối. Những khả năng này được cho là đã cùng tiến hóa với con người theo thời gian, khi con người dần trở nên giỏi hơn trong việc lừa dối và phát hiện ra sự lừa dối.

Hiện nay, việc nói dối và che giấu cảm xúc đòi hỏi nỗ lực và sự kiểm soát. Kết quả là, những kẻ nói dối thể hiện "sự rò rỉ" cảm xúc thật của họ qua những gì được gọi là biểu cảm nhỏ, tiết lộ ngắn gọn cảm xúc bên trong, hoặc qua các tín hiệu khác như tư thế cơ thể và cao độ giọng nói. Khả năng phát hiện biểu cảm nhỏ ở người khác của mỗi người là khác nhau. Nhưng giờ đây, mọi người có thể sử dụng các công cụ AI trên video của chính mình để tạo ra biểu cảm cảm xúc giả. Họ thậm chí còn bắt đầu kết hợp các biểu cảm nhỏ.

Một khi các biểu hiện trở nên đủ thực tế, con người sẽ không còn cơ hội nhận được phản hồi từ người khác về hành vi của mình hoặc nhận diện chính xác cảm xúc hay sự lừa dối từ người khác.