5 cuộc đại tuyệt chủng tạo nên Trái Đất và cuộc đại tuyệt chủng thứ 6 đang diễn ra

Sự tuyệt chủng của khủng long chỉ là một trong năm sự kiện toàn cầu khiến hàng triệu loài bị xóa sổ. Những sự kiện này diễn ra như thế nào? Và làm thế nào chúng ta có thể ngăn chặn điều đó xảy ra lần nữa?

Trong hơn 10.000 năm qua, Trái Đất đã trải qua một cuộc đại tuyệt chủng, đang nhanh chóng xóa sổ các loài động vật khỏi hành tinh của chúng ta.

Các nhà khoa học định nghĩa tuyệt chủng hàng loạt là khoảng ba phần tư tất cả loài bị tuyệt chủng trong một thời gian địa chất ngắn, tức là dưới 2,8 triệu năm, theo The Conversation. Hiện tại, con người đang ở giai đoạn đầu của cuộc tuyệt chủng hàng loạt mới nhất, diễn ra nhanh hơn nhiều so với bất kỳ cuộc tuyệt chủng nào khác. Kể từ năm 1970, quần thể loài động vật có xương sống đã giảm trung bình 68%, và hiện có hơn 35.000 loài được coi là đang bị đe dọa tuyệt chủng, theo Liên minh Bảo tồn Thiên nhiên Quốc tế (IUCN). Chỉ riêng trong thế kỷ 20, đã có tới 543 loài động vật có xương sống trên cạn bị tuyệt chủng, theo một bài báo nghiên cứu trên tạp chí PNAS.

Con người có phải nguyên nhân dẫn tới đại tuyệt chủng?

Kể từ khi cuộc cách mạng công nghiệp thải ra chất ô nhiễm vào năm 1760, con người đã là tác nhân chính gây ra cuộc khủng hoảng môi trường hiện nay của Trái Đất. Từ khí thải nhà kính và suy giảm tầng ôzôn đến nạn phá rừng, rác thải nhựa tới nạn buôn bán động vật trái phép, con người đã chủ động tước đoạt sự sống của một số loài trên thế giới và đe dọa nhiều loài khác.

Có những người cho rằng biến đổi khí hậu và sự tuyệt chủng của các loài động vật là một phần tự nhiên của sự sống, và theo một số cách thì điều đó đúng. Suy cho cùng, năm cuộc đại tuyệt chủng đầu tiên đã xảy ra mà không có sự hiện diện của con người. Tuy nhiên, điểm khác biệt nằm ở tốc độ diễn ra của những cuộc đại tuyệt chủng này.

Hồ sơ hóa thạch không chỉ cho chúng ta biết những sinh vật nào đã tồn tại trước loài người, mà còn cho biết một loài có thể tồn tại tự nhiên trong bao lâu trước khi bị tuyệt chủng mà không có sự can thiệp của con người. Điều này được gọi là tỷ lệ nền, và nó tương đương với khoảng một loài tuyệt chủng trên 1 triệu loài mỗi năm. Hiện nay, do hoạt động của con người, tỷ lệ nền thực tế cao hơn hàng chục nghìn lần, nghĩa là các loài đang bị tuyệt chủng nhanh hơn nhiều so với tốc độ bình thường. Theo một nghiên cứu được công bố trên tạp chí Science Advances, các nghiên cứu đã phát hiện ra rằng một số loài đã biến mất khỏi Trái Đất có thể tiếp tục tồn tại trong 800 đến 10.000 năm nếu không có sự can thiệp của con người.

5 cuộc đại tuyệt chủng tạo nên Trái Đất ngày nay

Cuộc đại tuyệt chủng kỷ Ordovic-Silur: ~ 440 triệu năm trước

Các loài bị tuyệt chủng: 85%

Cuộc đại tuyệt chủng hàng loạt đầu tiên trên Trái Đất xảy ra vào thời kỳ mà các sinh vật như san hô và động vật tay cuộn có vỏ lấp đầy các vùng nước nông trên thế giới nhưng vẫn chưa xâm nhập vào đất liền. Bản thân sự sống bắt đầu lan rộng & đa dạng hóa, xuất hiện lần đầu tiên vào khoảng 3,7 tỷ năm trước. Nhưng khoảng 440 triệu năm trước, một sự thay đổi khí hậu đã khiến nhiệt độ nước biển thay đổi. Phần lớn sự sống dưới đại dương đã chết.

Vào cuối kỷ Ordovic, một đợt băng hà hàng loạt nhanh chóng đã bao phủ siêu lục địa phía nam, Gondwana. Theo một nghiên cứu được công bố trên tạp chí Oceanology, băng hà ở quy mô này đã khóa chặt phần lớn lượng nước trên thế giới, đồng thời làm giảm đáng kể mực nước biển toàn cầu, tước đi môi trường sống quan trọng của nhiều loài, phá hủy chuỗi thức ăn và làm giảm khả năng sinh sản.

Cuộc đại tuyệt chủng cuối kỷ Devon: ~ 365 triệu năm trước

Số loài bị tuyệt chủng: 75%

Thường được gọi là "thời đại của cá", kỷ Devon chứng kiến ​​sự trỗi dậy và suy tàn của nhiều loài sinh vật biển thời tiền sử. Mặc dù vào thời điểm này, động vật đã bắt đầu tiến hóa trên cạn, nhưng phần lớn sự sống vẫn bơi lội dưới đại dương. Điều đó diễn ra cho đến khi thực vật có mạch, chẳng hạn như cây cối và hoa, có khả năng gây ra cuộc đại tuyệt chủng thứ hai, theo một nghiên cứu năm 1995 được công bố trên tạp chí GSA Today.

Theo BBC, khi thực vật phát triển rễ, chúng vô tình biến đổi vùng đất ddamg sống, biến đá và gạch vụn thành đất. Lượng đất giàu dinh dưỡng này sau đó tràn ra các đại dương trên thế giới, khiến tảo nở hoa với quy mô khổng lồ. Sự nở hoa này về cơ bản đã tạo ra những "vùng chết" khổng lồ, nơi tảo hút hết oxy trong nước, làm ngạt thở sinh vật biển, tàn phá chuỗi thức ăn biển. Các loài không thể thích nghi với lượng oxy giảm và thiếu thức ăn đã chết.

Tuy nhiên, giả thuyết này vẫn đang được tranh luận, và một số nhà khoa học tin rằng các vụ phun trào núi lửa là nguyên nhân gây ra sự suy giảm nồng độ oxy trong đại dương, theo một nghiên cứu trên tạp chí Geology.

Cuộc đại tuyệt chủng kỷ Permi-Trias: ~ 253 triệu năm trước

Các loài bị tuyệt chủng: 96% sinh vật biển; 70% sinh vật trên cạn

Đây là cuộc đại tuyệt chủng lớn nhất từng xảy ra trên Trái Đất. Nó đã xóa sổ khoảng 90% tất cả các loài trên hành tinh và tiêu diệt loài bò sát, côn trùng, lưỡng cư sinh sống trên cạn. Nguyên nhân gây ra thảm họa này là do núi lửa hoạt động mạnh. Vào cuối kỷ Permi, khu vực mà ngày nay chúng ta gọi là Siberia đã phun trào núi lửa. Điều này đã giải phóng một lượng lớn carbon dioxide vào khí quyển, gây ra hiệu ứng nhà kính làm nóng hành tinh. Kết quả là, các kiểu thời tiết thay đổi, mực nước biển dâng cao và mưa axit đổ xuống đất liền.

Theo Bảo tàng Sam Noble ở Oklahoma, trong đại dương, nồng độ carbon dioxide tăng cao đã hòa tan vào nước, đầu độc sinh vật biển và làm chúng mất đi nguồn nước giàu oxy. Vào thời điểm đó, thế giới bao gồm một siêu lục địa gọi là Pangaea, mà một số nhà khoa học tin rằng đã góp phần vào sự thiếu chuyển động của các đại dương trên thế giới, tạo ra một vũng nước tù đọng trên toàn cầu, chỉ duy trì sự tích tụ carbon dioxide. Nhiệt độ nước biển tăng cao cũng làm giảm nồng độ oxy trong nước.

San hô là một nhóm sinh vật biển nằm trong số những loài bị ảnh hưởng nặng nề nhất — phải mất 14 triệu năm để các rạn san hô đại dương phục hồi trở lại thời kỳ hoàng kim trước đây.

Cuộc đại tuyệt chủng kỷ Trias-Jura: khoảng 201 triệu năm trước

Số loài bị tuyệt chủng: 80%

Kỷ Trias đã bùng nổ sự sống mới và đa dạng, và khủng long bắt đầu sinh sôi nảy nở trên khắp thế giới. Đáng tiếc là, rất nhiều núi lửa cũng phun trào vào thời điểm đó. Mặc dù vẫn chưa rõ chính xác lý do tại sao cuộc tuyệt chủng hàng loạt thứ tư này lại xảy ra, nhưng các nhà khoa học cho rằng hoạt động núi lửa quy mô lớn đã diễn ra ở một khu vực trên thế giới hiện được bao phủ bởi Đại Tây Dương, theo MIT News. Tương tự như sự kiện tuyệt chủng kỷ Permi, núi lửa đã thải ra một lượng lớn carbon dioxide, gây ra biến đổi khí hậu và tàn phá sự sống trên Trái Đất. Nhiệt độ toàn cầu tăng lên, băng tan chảy, mực nước biển dâng cao và bị axit hóa. Kết quả là, nhiều loài sinh vật biển lẫn trên cạn đã tuyệt chủng; bao gồm cả cá sấu tiền sử lớn và một số loài thằn lằn biết bay.

Sự kiện tuyệt chủng K-Pg: ~ 66 triệu năm trước

Số loài bị tuyệt chủng: 75%

Sự kiện tuyệt chủng hàng loạt nổi tiếng nhất là kỷ Phấn trắng - Cổ Cận - hay còn gọi là ngày khủng long tuyệt chủng. Sự kiện này đôi khi còn được gọi là sự kiện tuyệt chủng K-T, và các nhà địa chất gọi nó là “sự kiện tuyệt chủng K-Pg” vì chữ cái “C” viết tắt của một kỷ địa chất trước đó gọi là kỷ Cambri. Chữ “K” bắt nguồn từ từ tiếng Đức “Kreide”, có nghĩa là “Kỷ Phấn Trắng”.

Sau khi va chạm tại nơi ngày nay là Yucatán, Mexico, một tiểu hành tinh rộng hơn 13 km đã lao xuống Trái Đất với tốc độ khoảng 72.000 km/h. Nó tạo ra một hố rộng 180 km và sâu 19 km, được gọi là hố Chicxulub. Vụ va chạm đã thiêu rụi toàn bộ vùng đất xung quanh trong phạm vi 1.450 km và chấm dứt triều đại 180 triệu năm của khủng long trên Trái Đất.

Sau vụ va chạm, bầu trời đen kịt trong nhiều tháng do các mảnh vụn và bụi bay vào khí quyển. Điều này đã ngăn cản thực vật hấp thụ Ánh sáng mặt trời. Đây chính là nguyên nhân khiến chúng chết hàng loạt và phá vỡ chuỗi thức ăn của khủng long. Nó cũng khiến nhiệt độ toàn cầu giảm mạnh, đẩy thế giới vào một mùa đông lạnh giá kéo dài. Các nhà khoa học ước tính rằng hầu hết các cuộc tuyệt chủng trên Trái Đất vào thời điểm đó sẽ xảy ra chỉ trong vài tháng sau vụ va chạm. Tuy nhiên, nhiều loài có thể bay, đào hang hoặc lặn xuống đáy đại dương vẫn sống sót. Ví dụ, hậu duệ thực sự duy nhất của khủng long còn sống ngày nay là các loài chim hiện đại — hơn 10.000 loài được cho là có nguồn gốc từ những loài sống sót sau vụ va chạm.

Con người có thể là động lực thúc đẩy sự tuyệt chủng đang diễn ra nhanh chóng này, nhưng chúng ta cũng chính là câu trả lời cho việc ngăn chặn nó. Thế giới tràn ngập các nhà khoa học, nhà bảo tồn và nhà hoạt động môi trường đang làm việc trong phòng thí nghiệm, tại các khu bảo tồn và trên đấu trường chính trị để bảo vệ các loài có nguy cơ tuyệt chủng.