AI có thể hỗ trợ sáng tạo phát minh nhưng không được công nhận là nhà phát minh

Chính phủ Mỹ vừa đưa ra lập trường rõ ràng về việc ai sẽ sở hữu một ý tưởng khi có sự hỗ trợ của AI. Văn phòng Sáng chế và Nhãn hiệu Mỹ (USPTO) đã ban hành hướng dẫn mới, khẳng định rằng các công cụ AI – như ChatGPT, trình tạo hình ảnh hay trợ lý lập trình – chỉ đơn thuần là công cụ hỗ trợ.

Theo Giám đốc USPTO John Squires, các hệ thống này về mặt pháp lý không khác gì kính hiển vi, cơ sở dữ liệu hay phần mềm. Chúng giúp bạn tạo ra kết quả, nhưng bản thân chúng không phải là “nhà phát minh”.

Quy tắc then chốt rất đơn giản: Chỉ con người mới có thể là nhà phát minh.
Ngay cả khi AI gợi ý ý tưởng hoặc phác thảo thiết kế, con người phải là người “hình thành” phát minh đó mới đủ điều kiện nhận bằng sáng chế. Bạn cũng không thể liệt kê AI như một đồng tác giả trong đơn đăng ký.

Điều này đánh dấu bước thay đổi so với thời chính quyền trước, khi USPTO từng dùng tiêu chuẩn “đồng phát minh” cho các sản phẩm có sự hỗ trợ của AI. Giờ đây, mọi thứ được đơn giản hóa: chỉ có một tiêu chuẩn duy nhất và AI không được ngồi cùng bàn.

AI đang xuất hiện ở khắp nơi trong hoạt động đổi mới: từ tìm kiếm thuốc mới, thiết kế linh kiện, tới mô phỏng và tối ưu quy trình. Nếu thiếu quy định rõ ràng, các nhà nghiên cứu và doanh nghiệp sẽ không biết liệu thứ mình tạo ra có được pháp luật bảo hộ hay không.

Với bất kỳ người nào đang ấp ủ một ý tưởng lớn, quy định mới của chính phủ Mỹ lại là tin tốt:

• Ý tưởng do con người đưa ra + AI hỗ trợ = Có thể cấp bằng sáng chế. (Bạn sở hữu).
• Ý tưởng do AI tự nghĩ ra, không có đóng góp trí tuệ của con người = Không được cấp bằng. (Không ai sở hữu).

Nếu bạn là nhà sáng chế hoặc làm startup, đây là lời nhắc quan trọng: hãy ghi chép đầy đủ quá trình hình thành ý tưởng. Anh cần chứng minh “tia sáng” ban đầu đến từ con người chứ không chỉ từ một đoạn prompt.

Còn với phần lớn chúng ta, đây là lời nhắc rằng dù AI có thông minh tới đâu, pháp luật vẫn xem nó chỉ như “một cây búa xịn”, chứ không phải người thợ.

Dù USPTO đã đưa ra quan điểm, câu chuyện này chắc chắn chưa dừng lại. Các tòa án từng khẳng định AI không thể đứng tên trên bằng sáng chế, nhưng “vùng xám” – nơi AI làm tới 80–90% công việc – vẫn chưa được làm rõ.

Khi AI ngày càng giỏi trong việc tự suy luận và đề xuất giải pháp phức tạp, chắc chắn sẽ có thêm nhiều vụ kiện xuất hiện. Câu hỏi lớn trong vài năm tới sẽ là: định nghĩa “công cụ” liệu có còn phù hợp hay luật sáng chế phải thay đổi để thừa nhận một dạng sáng tạo của máy móc?