Bụi phanh ô tô có thể gây hại hơn khí thải diesel

Ô nhiễm không khí là nguyên nhân dẫn đến khoảng bảy triệu ca tử vong sớm mỗi năm trên toàn cầu. Khi nhắc đến ô nhiễm không khí đô thị, khí thải dầu diesel thường bị xem là thủ phạm chính. Tuy nhiên, một nghiên cứu mới đây cho thấy rằng bụi thải ra từ má phanh ô tô có thể còn nguy hiểm hơn đối với phổi con người.

Bụi phát sinh từ sự mài mòn của đường, lốp và phanh – được gọi chung là “phát thải ngoài khí thải” – hiện là nguồn ô nhiễm chính từ giao thông đường bộ, thậm chí đã vượt qua khí thải động cơ ở nhiều nước châu Âu. Trong đó, bụi phanh là tác nhân hàng đầu, nhưng vẫn chưa được kiểm soát bởi bất kỳ quy định nào.

Bụi phanh gây tổn thương phổi nghiêm trọng hơn khí thải diesel

Để đánh giá mức độ nguy hiểm của bụi phanh, nhóm nghiên cứu tại Đại học Southampton đã nuôi cấy tế bào mô phổi trong phòng thí nghiệm và phơi nhiễm chúng với bụi phanh và bụi khí thải diesel. Kết quả cho thấy:

• Bụi phanh gây tổn thương tế bào phổi nghiêm trọng hơn so với bụi khí thải diesel.
• Các tổn thương này liên quan đến ung thư phổi, hen suyễn và các bệnh hô hấp khác.
• Khi loại bỏ đồng (Cu) khỏi bụi phanh, tác động tiêu cực giảm đáng kể.

Tuy nhiên, các quy định về khí thải ô tô hiện nay (như ở Anh) chỉ tập trung vào khí thải động cơ, bỏ qua bụi phanh. Điều này đặt ra yêu cầu cấp thiết trong việc kiểm soát phát thải ngoài khí thải.

Thành phần độc hại trong bụi phanh và hiểm họa tiềm ẩn

Trước đây, má phanh từng chứa sợi amiăng để chống quá nhiệt. Tuy nhiên, amiăng đã bị cấm tại Anh từ năm 1999 do liên quan đến bệnh phổi nghiêm trọng. Điều này buộc ngành công nghiệp ô tô phải phát triển các loại má phanh không chứa amiăng (NAO – Non-Asbestos Organic), được sử dụng rộng rãi trên xe ngày nay.

Nhưng nghịch lý thay, nhóm nghiên cứu phát hiện rằng:

• Bụi từ má phanh NAO lại độc hại hơn cả bụi khí thải diesel.
• Một số thành phần trong bụi NAO có thể gây xơ hóa phổi, bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính (COPD) và ung thư phổi.
• Gần 50% lượng đồng trong không khí đến từ bụi phanh và lốp xe.

Các nghiên cứu khác cũng chỉ ra rằng hít phải lượng đồng cao có thể suy giảm chức năng phổi và tăng nguy cơ tử vong sớm.

Xe điện (EV) không phải giải pháp hoàn hảo

Mặc dù xe điện (EV) giúp loại bỏ khí thải động cơ, nhưng chúng không thể loại bỏ hoàn toàn bụi từ lốp và phanh. Hơn thế nữa, do xe điện thường nặng hơn xe chạy xăng/diesel, nên chúng có thể còn phát sinh bụi phanh nhiều hơn.

Một số xe điện có trang bị hệ thống phanh tái tạo năng lượng giúp giảm phát sinh bụi phanh. Tuy nhiên, chúng vẫn sử dụng phanh ma sát truyền thống, và vẫn tạo ra bụi phanh trong quá trình vận hành.

Tiêu chuẩn khí thải Euro 7, dự kiến có hiệu lực vào tháng 11/2026, sẽ lần đầu tiên đặt ra giới hạn đối với bụi phanh. Điều này có thể thúc đẩy các hãng xe:

• Phát triển vật liệu má phanh mới ít bụi hơn.
• Tích hợp hệ thống bẫy bụi phanh.
• Tăng cường thiết kế đô thị và giao thông, giảm tình trạng phanh gấp và dừng liên tục – hai yếu tố làm tăng phát thải bụi phanh.

Ở Mỹ, bang California và Washington đã ban hành luật giảm hàm lượng đồng trong má phanh, chủ yếu để bảo vệ môi trường nước. Đây có thể là mô hình để các khu vực khác tham khảo.

Bụi phanh và các loại phát thải ngoài khí thải hiện chiếm khoảng 60% tổng ô nhiễm từ phương tiện giao thông tại Anh. Vì thế, việc kiểm soát chúng quan trọng không kém gì việc kiểm soát khí thải từ ống xả.

Không có mức độ ô nhiễm nào là an toàn tuyệt đối. Khi thế giới chuyển dần sang xe điện, các nhà khoa học và nhà làm luật cần phải xem xét tổng thể tất cả nguồn ô nhiễm.