Chống cháy nổ cho máy tính ngày hè

Đa số người dùng máy tính phổ thông "quên" yếu tố nhiệt độ khi mua sắm hoặc vận hành mà chỉ chú ý tới thông số về tốc độ, xung nhịp, dung lượng và giá tiền. Trong khi đó, hỏng hóc như cháy mạch, nổ chip thường bị nhà cung cấp từ chối bảo hành.

Nhiệt độ trong máy tính

Khi máy tính làm việc, dòng điện chạy qua bóng bán dẫn và mạch điện toả ra nhiệt năng. Một con chip có thể nóng hơn nhiệt độ môi trường quanh nó (trong vỏ máy) 10 - 15 độ C. Nhiệt độ này tỷ lệ thuận với xung nhịp của chip và điện áp hoạt động.

Trong thiết kế sản phẩm, các nhà sản xuất linh kiện máy tính cũng phải dành ra một khoản để giải quyết nhiệt năng toả ra trong sản phẩm của mình trong điều kiện làm việc bình thường. Chip đảm nhiệm công việc nặng như CPU, xử lý đồ hoạ (GPU) thường có tản nhiệt riêng và quạt gió đi kèm.

Lỗi cháy nổ chip thường bị các nhà phân phối từ chối bảo hành. Ảnh: Hưng Hải.

IC chính của mainboard, RAM tốc độ cao cũng được gắn thêm thanh tản nhiệt bằng nhôm. Máy tính của dân "khát" tốc độ như game thủ, mod case phải có thiết bị tản nhiệt riêng tuỳ theo mức độ tăng điện áp lõi và xung nhịp của chip.

Khả năng chịu nhiệt của linh kiện máy tính khác nhau tuỳ loại sản phẩm, hãng chế tạo, dải nhiệt độ làm việc phổ biến từ 0 - 70 độ C. Theo khuyến cáo của nhà sản xuất, môi trường lý tưởng để máy tính làm việc từ 15 - 24 độ C.

Đa số máy tính tại Việt Nam không có được môi trường "phòng lạnh" như vậy ngoài số trang bị tại cơ quan, công sở. Tại các quán game, hộ gia đình, nhiệt độ ngoài vỏ máy trung bình khoảng 30 độ C. Khi đó, bên trong vỏ máy khoảng 35 - 40 độ C do nhiệt năng toả từ các bộ phận bên trong máy, quạt tản nhiệt cũng chỉ thổi loanh quanh trong thùng. Nhiệt độ của chip hoạt động bình thường đã ở mức xấp xỉ 60 độ C.

Nhiệt độ cao "thổi" bay tụ điện. Ảnh: Hưng Hải.

Vào những ngày trời nóng liên tục, nhiệt năng không được giải toả kịp thời sẽ làm cho mạch điện, liên kết tinh vi bên trong IC biến dạng tạm thời, máy tính hoạt động không chính xác hoặc chậm chạp. Duy trì tình trạng đó trong thời gian dài có thể gây cháy nổ IC, phá huỷ luôn linh kiện. Một số mainboard và chip thế hệ mới có khả năng tự bảo vệ, đưa ra cảnh báo khi đến ngưỡng nhất định. Nếu nhiệt độ không giảm máy sẽ ngừng hoạt động.

Cháy nổ không chỉ vì tản nhiệt

"Có nhiều nguyên nhân dẫn đến việc cháy nổ linh kiện, có thể do điện áp nguồn không ổn định, linh kiện chất lượng kém hoặc sơ xuất khi lắp ráp khiến miếng tản nhiệt tiếp xúc không tốt", một kỹ thuật viên phòng bảo hành công ty TIC (Hà Nội) cho biết. "Máy tính tại Việt Nam chủ yếu là lắp ráp thủ công, có khi người dùng tự mua ổ cứng, RAM, card màn hình... để nâng cấp. Có khi một linh kiện không tốt lại là nguyên nhân dẫn đến hỏng hóc của cái khác".

Đồ hiệu cũng cháy vì linh kiện không đồng bộ. Ảnh: Hưng Hải.

Đa phần các nhà sản xuất từ chối bảo hành đối với sản phẩm hỏng hóc do cháy nổ mà chỉ hỗ trợ sửa chữa có tính phí. Lý do họ đưa ra là sản phẩm trước khi bán đều được cho hoạt động thử một thời gian nhất định. Việc cháy nổ chủ yếu do cách vận hành, sử dụng của người dùng. Tuy nhiên, vẫn có một vài công ty bán lẻ chấp nhận mạo hiểm, tự cam kết bảo hành cho khách hàng của mình.

Trên thực tế, linh kiện có thể chịu được nhiệt độ cao hơn chỉ số nhà sản xuất ghi trên bao bì sản phẩm. Tuy nhiên, nhiều yếu tố khác như bụi bẩn làm giảm lượng không khí lưu thông, tiếp xúc không tốt, ... khiến khả năng tản nhiệt giảm đi, nhiệt độ khi làm việc có thể tăng bất thường. Mặt khác, bụi bẩn khi gặp không khí ẩm ướt có thể gây đoản mạch tại những chân IC, làm cháy linh kiện.

Hạ "sốt" cho máy tính

Một bộ nguồn tốt là yếu tố quan trọng trong việc hạn chế cháy, nổ linh kiện máy tính. Ngoài công suất đủ lớn để cấp điện cho toàn bộ máy tính hoạt động, chất lượng bộ nguồn còn nằm ở chỗ đảm bảo sự ổn định của dòng điện.

Nổ chân RAM và khe cắm trên mainboard vì bụi bẩn. Ảnh: Hưng Hải.

Minboard đời mới đều giành riêng một mục trong ROM-BIOS để cài đặt quản lý nhiệt độ. Tuỳ theo model và hãng sản xuất mà số cảm biến được "cài" trên mainboard khác nhau. Loại sản phẩm phổ thông cho phép người dùng biết được số vòng quay của quạt chip, quạt VGA và nhiệt độ chip. Những loại đắt tiền hơn cho phép người dùng thiết lập kịch bản nhiệt độ (thermal scheme) đến từng chi tiết để cảnh báo và tắt máy khi quá nóng. Nhiệt độ chip thường mặc định ở mức cảnh báo 60 độ C và ngừng hoạt động ở 65 độ C. Loa trên main sẽ liên tục phát ra âm thanh giống còi cứu hoả khi đến ngưỡng.

Cùng giá tiền, chip do AMD sản xuất có hiệu năng cao hơn nhưng khi vận hành cũng nóng hơn so với chip Intel. Dân mê game và đồ hoạ kỹ thuật vì thế chuộng AMD hơn, nhưng cũng phải bỏ nhiều tiền hơn cho bộ tản nhiệt.

Máy tính tại cửa hàng game hoặc Internet công cộng hay bị bụi bám rất nhiều vì nằm ngay mặt đường, không được che đậy cẩn thận như máy cá nhân tại gia đình hoặc công sở. Chúng cần được vệ sinh mỗi tuần 1 lần để đảm bảo không bị những trục trặc bất ngờ.

Người dùng tại gia đình có thể kiểm soát nhiệt độ máy tính của mình qua phần Setup của ROM BIOS và các tiện ích đi kèm mainboard. Nếu chỉ là tay ngang, bạn có thể download tiện ích kiểm tra phần cứng như Everest của hãng Lavalys để theo dõi cảm biến nhiệt trên bo mạch chủ. Nhiệt độ chip được duy trì dưới 55 độ C là tình trạng tốt nhất. Nếu nhiệt độ tăng nhanh sau một thời gian ngắn vận hành là dấu hiệu hệ thống tản nhiệt cần được nâng cấp.

Hưng Hải