Vì sao Microsoft vẫn chưa mở mã nguồn Windows XP sau hơn 20 năm?

Trong thế giới Microsoft Windows, có nhiều phiên bản đã trở thành biểu tượng vì những lý do riêng. Windows 3.1 từng giúp người dùng thoát khỏi màn hình lệnh DOS, Windows 95 mang đến cảm giác như tương lai đã đến gần, nhưng Windows XP lại đặc biệt theo một cách khác.

Bỏ qua phần giao diện có phần ngộ nghĩnh, Windows XP được nhớ đến như một hệ điều hành nhanh, ổn định và thân thiện. Nhiều người dùng đã gắn bó với nó suốt nhiều năm, và thậm chí đến nay vẫn có một số hệ thống nhúng (embedded systems) sử dụng Windows XP. Microsoft còn từng tích hợp “XP Mode” trong Windows 7 để hỗ trợ các phần mềm cũ.

Điều khiến Windows XP đáng nhớ là việc nó đánh dấu bước ngoặt lớn: rời bỏ hoàn toàn nền tảng MS-DOS và nhân Windows 9x để chuyển sang nhân Windows NT — nền tảng vốn dành cho doanh nghiệp.

Vì sao Microsoft chưa mở mã nguồn Windows XP?

Đây là câu hỏi rất hợp lý. Microsoft không còn hỗ trợ hay thu lợi nhuận từ XP nữa, nên việc công khai mã nguồn sẽ giúp bảo tồn lịch sử phát triển của hệ điều hành này, đồng thời mở ra cơ hội sáng tạo cho cộng đồng lập trình viên. Trước đây, Microsoft từng phát hành mã nguồn MS-DOS 4.0, cho phép mọi người nghiên cứu nội bộ hoạt động của hệ thống từng thống trị thế giới máy tính cá nhân trong nhiều năm.

Tuy nhiên, điều tương tự chưa bao giờ xảy ra với Windows XP – hay bất kỳ phiên bản Windows nào khác.

Trước hết, cần nhấn mạnh rằng Microsoft vẫn sở hữu mã nguồn của Windows XP và hoàn toàn không có nghĩa vụ phải công khai nó.

Tuy nhiên, vấn đề không đơn giản chỉ là “muốn hay không”. Windows XP là một hệ thống cực kỳ phức tạp, chứa hàng loạt thành phần độc quyền và được cấp phép từ bên thứ ba. Nghĩa là ngay cả khi Microsoft muốn mở mã nguồn, họ vẫn cần sự đồng ý từ các đối tác, trong khi nhiều công ty trong số đó đã không còn tồn tại – khiến việc phát hành trở nên gần như bất khả thi về mặt pháp lý.

Lý do bảo mật và pháp lý

Một nguyên nhân khác là vấn đề bảo mật. Mặc dù Windows XP đã “nghỉ hưu” từ lâu, nhưng vẫn có những hệ thống cũ sử dụng nó. Nếu Microsoft công khai mã nguồn, rất có thể các lỗ hổng bảo mật tiềm ẩn sẽ bị khai thác.

Ngoài ra, XP cũng là nền tảng cơ sở cho tất cả các phiên bản Windows hiện đại, thuộc nhánh Windows NT, nên một phần mã nguồn của XP vẫn còn tồn tại trong Windows 10 hay 11. Công khai mã nguồn có thể tạo ra rủi ro cho các phiên bản này.

Năm 2020, một phần mã nguồn Windows XP từng bị rò rỉ trên mạng (theo ZDNet), nhưng may mắn là nó không gây ra khủng hoảng bảo mật lớn. Dù vậy, bản rò rỉ đó không đầy đủ, nên lý do bảo mật vẫn có cơ sở.

Khó khăn kỹ thuật khi mở mã nguồn phần mềm cũ

Giả sử Microsoft thật sự muốn mở mã nguồn Windows XP và đã vượt qua các vấn đề pháp lý, thì liệu việc này có khả thi?

Câu trả lời là gần như không. Windows XP đã hơn 20 năm tuổi, nhiều công cụ phát triển và thư viện phụ thuộc vào nó nay đã lỗi thời hoặc biến mất. Việc tái cấu trúc và công bố mã nguồn một hệ thống phức tạp như vậy sẽ tốn kém và không mang lại giá trị thực tế.

Bảo tồn di sản mà không cần mở mã nguồn

Nhiều khả năng Microsoft sẽ không bao giờ mở mã nguồn Windows XP — ít nhất là trong thế hệ của chúng ta. Nếu có, họ sẽ chọn các phiên bản cổ hơn như Windows 1.0, 3.1 hay 95.

Dù vậy, vẫn có những dự án mã nguồn mở như ReactOS, được phát triển với mục tiêu tương thích với các ứng dụng của Windows XP, giúp bảo tồn “hồn cốt” của hệ điều hành này. Ngoài ra, người dùng vẫn có thể chạy Windows XP an toàn trong máy ảo để trải nghiệm lại thời kỳ hoàng kim.

Nhìn lại hiện tại, nhiều người cho rằng Windows XP là phiên bản cuối cùng thực sự hoàn hảo của Windows — trước khi mọi thứ trở nên phức tạp. Đây là hệ điều hành giúp người dùng kết nối Internet mà không phụ thuộc hoàn toàn vào nó, không quảng cáo, không theo dõi hành vi người dùng, và không bị ràng buộc bởi hàng tá dịch vụ “gia tăng giá trị” như OneDrive, Microsoft 365 hay các tính năng AI “trợ giúp”. Ngay cả “thư ký ảo” Clippy của Office XP cũng bị khai tử, đơn giản chỉ vì người dùng… không thích.

Có thể nói, Windows XP là biểu tượng của thời kỳ Microsoft tạo ra phần mềm phục vụ người dùng, chứ không phải kiểm soát họ. Và có lẽ chính vì thế mà hệ điều hành này vẫn sống mãi trong lòng những ai từng trải nghiệm.