KDE chính thức bỏ nền tảng X11 sau 30 năm: Plasma 6.8 chuyển hoàn toàn sang Wayland

Sau 30 năm gắn bó với nền tảng X11, KDE chính thức nói lời tạm biệt. Dự kiến từ phiên bản Plasma 6.8, môi trường desktop KDE sẽ chuyển hoàn toàn sang Wayland và loại bỏ phiên chạy X11. Đây là một thay đổi lớn, đánh dấu chấm hết cho gần ba thập kỷ Plasma vận hành trên X Server.

Với phần lớn người dùng, thay đổi này có thể sẽ không tạo ra sự khác biệt rõ rệt, bởi Wayland vốn đã là lựa chọn mặc định trên hầu hết các bản phân phối Linux. Thực tế, nhiều bản phân phối còn từng lên kế hoạch loại bỏ phiên Plasma X11 trước cả khi KDE công bố quyết định. Điều KDE hướng đến lần này chủ yếu nằm ở định hướng phát triển dài hạn.

Việc cắt “sợi dây ràng buộc” với X11 mở ra cơ hội lớn cho KDE trong việc cải thiện tính năng, tối ưu hiệu suất và tăng tốc độ phát triển. Nếu người dùng lo lắng về thời điểm bắt buộc phải chuyển đổi, nhóm phát triển cho biết Plasma X11 vẫn được hỗ trợ đến đầu năm 2027.

Lý do chưa thể ấn định ngày kết thúc vòng đời là vì KDE còn cần xem xét khả năng tung thêm bản sửa lỗi cho Plasma 6.7. Mốc thời gian chính thức sẽ được quyết định khi đến gần thời điểm ngừng hỗ trợ, nhưng dự kiến vẫn rơi vào giai đoạn đầu năm 2027.

Với những người buộc phải dùng X11 cho phần cứng hoặc phần mềm cũ không tương thích Wayland, vẫn có lựa chọn thay thế. Các bản phân phối hỗ trợ dài hạn — chẳng hạn như AlmaLinux 9 — vẫn duy trì Plasma X11 tới tận năm 2032. Nghĩa là người dùng có thể yên tâm tiếp tục sử dụng cho đến khi sẵn sàng chuyển đổi.

Một trong những lo ngại lớn khi chuyển sang Wayland là khả năng tương thích ứng dụng, nhưng tin vui là phần lớn ứng dụng X11 đều chạy tốt thông qua lớp tương thích Xwayland. Công cụ này xử lý rất hiệu quả để các ứng dụng cũ tiếp tục vận hành mượt mà. Ngoài ra, KDE còn trang bị thêm các tính năng bổ trợ như hỗ trợ scale phân mảnh tốt hơn và tuỳ chọn bật chế độ tương thích ngược cho phím tắt toàn hệ thống trên X11.

Dĩ nhiên, vẫn sẽ có một số tiện ích chuyên biệt — như công cụ chụp màn hình hay quay màn hình — cần chỉnh sửa để tương thích với Wayland. Đa số ứng dụng đã được cập nhật, và những phần còn lại cũng đang bắt kịp tiến độ. Người dùng vẫn có thể dùng X11 forwarding qua Xwayland, hoặc chuyển sang Waypipe nếu muốn tính năng tương tự cho ứng dụng Wayland gốc.

Nếu đang dùng môi trường desktop khác như GNOME, người dùng không cần lo lắng. KDE chỉ loại bỏ phiên Plasma X11, còn các ứng dụng KDE chạy ngoài Plasma vẫn chưa có kế hoạch bỏ hỗ trợ X11.

Theo nhóm phát triển, việc ngừng Plasma X11 sẽ giúp họ cải thiện sự ổn định và nâng cấp trải nghiệm cho số đông người dùng vốn đã ở trên Wayland. Hành trình chuyển đổi kéo dài nhiều năm, nhưng hoàn tất bước cuối cùng này hứa hẹn mang lại nhiều thay đổi tích cực trong tương lai. Một khi KDE đã đặt ưu tiên hoàn toàn vào Wayland, gần như không còn đường quay lại X11 nữa.