Loa AR - món đồ kỷ niệm

Các loa mang tên AR (Acoustic Research) được dân chơi nâng niu như những món đồ kỷ niệm bởi loa thể hiện chất âm độc đáo, đặc trưng cho dù hình thức xấu xí.

Loa treble AR 3. Ảnh: Speakerreviews.

Hãng loa Acoustic Research được thành lập vào năm 1954 và tan rã gần 20 năm sau đó. Tuy nhiên, tên tuổi Edgar Villchur, nhà phát minh và đồng sáng lập AR, luôn được nhắc tới trong lịch sử phát triển công nghệ sản xuất loa bởi lẽ ông phát minh ra thiết kế thùng loa kín với hệ thống vành loa đệm nhún không khí.

Lịch sử chiếc loa ra đời từ năm 1874 khi xuất hiện nam châm điện động có tác dụng truyền đạt âm thanh và phát triển liên tục, tuy nhiên, cho tới trước thập kỷ 50 mặc dù đã được cải tiến không ngừng nhưng kết cấu loa vẫn rất cồng kềnh (thùng loa thiết kế mở) và gặp nhiều khó khăn trong việc tái tạo âm thanh dải âm thấp (loa bass). Vấn đề lớn nhất phải là khi chế tạo thùng loa kín sẽ phát sinh sóng âm thanh ngược pha với sóng pha chính gây ra méo pha, đặc biệt ở dải âm trầm khi mà đường kính loa lớn đồng nghĩa với việc cường độ sóng mạnh nên độ méo lại càng gia tăng. Do đó phải làm kích thước thùng loa đồ sộ để giảm hiệu ứng này, điều dường như đi ngược lại xu thế phát triển công nghệ khi người tiêu dùng mong muốn sử dụng các sản phẩm ngày càng tiện lợi và nhỏ gọn hơn.

Khi đó Edgar Villchur là người chủ một tiệp bán thiết bị âm thanh đã theo học khóa học về âm thanh tại trường đại học New York để rồi nảy ra ý tưởng thay thế loa thùng hở cỡ lớn bằng loa thùng kín cỡ nhỏ nhưng vẫn đảm bảo chất lượng âm thanh. Trong số những người mà Villchur trao đổi ý tưởng kể trên chỉ có Henry Kloss ủng hộ và hợp tác cùng sáng lập ra hãng Acoustic Research có trụ sở tại Cambridge, bang Massachusetts, Mỹ vào năm 1954.

AR 1 – Sản phẩm thay đổi lịch sử công nghệ chế tạo loa

Loa AR 1. Ảnh: Hometheaterhifi.

Sản phẩm AR1 ra mắt lần đầu năm 1954, thời điểm thay đổi cách chế tạo loa mà người ta sẽ mãi ghi nhớ. Loa hai đường tiếng AR1 có loa bass đường kính 12” AR và loa treble đường kính 8” 755A Altec. Sản phẩm thực sự gây tiếng vang bởi kích thước nhỏ gọn hơn hẳn so với các loa trước đây nhưng uy lực giải trầm không hề giảm sút, người ta ví von sự tiện lợi khi sử dụng cặp loa AR1 là không phải kê hai chiếc tủ lạnh trong phòng nghe.

Điểm đặc biệt về công nghệ ở chỗ loa bass sử dụng hệ thống nhún lò xo bằng hệ thống vành đệm nhún không khí, phần lưng củ loa được bọc kín, như vậy biên độ dao động màng loa sẽ quyết định bởi sự phối hợp nhịp nhàng giữa lớp không khí bên trong và vành đệm nhún phía ngoài. Thiết kế thay thế vành nhún lò xo cơ khí bằng lớp đệm không khí kín bên trong được gọi là “acoustic suspension”, hiệu quả mang lại rõ rệt: củ loa hoạt động rất tuyến tính , phần lớn tránh được hiện tượng méo pha.

Phát minh sáng tạo độc đáo, hiệu quả này đã được đăng ký bằng sáng chế tại Mỹ vào năm 1956 đánh dấu sự thay đổi mạnh mẽ trong xu hướng sản xuất & chế tạo loa điện động, đồng thời vào năm này hãng tung ra sản phẩm tiếp theo AR2. Giá thành cặp loa khi xuất xưởng là 87 USD nhưng chỉ trong 2 năm hãng đã đạt doanh thu 1 triệu USD chỉ tính riêng cho model AR2. Các sản phẩm của AR được bảo hành trong vòng 5 năm và trở thành tiêu chuẩn cho đến ngày hôm nay.

Trong khoảng 10 năm tiếp theo AR phát triển mạnh mẽ, hãng loạt sản phẩm nổi danh được tung ra như AR-2, AR-2a, AR-2x, AR-2ax, AR-3, AR-3a, AR-4, và AR-4x, trong đó nổi tiếng nhất có lẽ phải kể đến loa AR-3

Huyền thoại AR-3

Huyền thoại AR3 đời đầu tiên. Ảnh: Sandiego.

Năm 1858, huyền thoại AR 3 ra đời, thiết kế sử dụng loa bass giống như phiên bản AR1, loa mid và loa treble, một phát kiến lớn tiếp theo khi có cấu tạo màng vật liệu mềm và dạng bán cầu. Edgar Villchur nhận thấy phần lớn âm thanh dải cao không thuyết phục bởi các búp sóng âm thanh trực tiếp không phải là nguyên nhân chính mà ở chỗ các búp sóng âm thanh (gián tiếp) phía sau trong quá trình phản xạ, giao thoa trong phòng nghe gây ra hiện tượng nhiễu và méo. Chính vì vậy ông đã lắp chụp lên trên loa treble một hình bán cầu vật liệu phenolic, chất lượng âm thanh được nâng cấp rõ ràng, âm thanh dải cao rất quyện, thanh mảnh, chính xác và đầy ma thuật.

Cho đến ngày nay mặc dù nhiều loại loa mới được sản xuất nhưng rất nhiều tín đồ âm thanh trên thế giới vẫn săn lùng loa AR bởi âm thanh dải cao vô cùng quyến rũ, rất đặc trưng mà họ khó có thể tìm thấy ở các sản phẩm đương đại. Do có tính ưu việt cao nên loa AR3 được sử dụng rộng rãi trong rất nhiều lĩnh vực chuyên nghiệp như phòng ghi âm hay trong phòng biểu diễn.

Đầu những năm 1960, AR đã tổ chức 75 buổi biểu diễn so sánh trực tiếp giữa một bên là nhóm tứ tấu The Fine Arts Quartet và một bên là thiết bị tái tạo âm thanh phối ghép sử dụng cặp loa AR. Bên thiết bị phối ghép bao gồm loa AR3, ampli Dynaco MkIII, pre-ampli Dunaco PAS-3 và đầu thu tape AMPEX 351. Nhiều người sau này nói rằng họ không thực sự phân biệt độ khác nhau một cách rõ nét khi nghe trực tiếp và nghe gián tiếp trong cuộc test vô tiền khoáng hậu này.

Trong triển lãm lịch sử thiết bị diễn ra năm 1993 tại bảo tàng Quốc gia Mỹ cũng có sự góp mặt của cặp loa AR 3 như một minh chứng sống động trong quá trình hình thành và phát triển lĩnh vực âm thanh nói chung và lĩnh vực công nghệ loa điện động nói riêng.