Bạn có thật sự nghe ra sự khác biệt giữa nhạc Lossless và Lossy?

Khi Spotify Premium chuẩn bị ra mắt tính năng nghe nhạc lossless, người dùng các nền tảng phát nhạc trực tuyến lớn sẽ có cơ hội tiếp cận âm thanh chất lượng cao hơn bao giờ hết. Nghe thì hấp dẫn đấy, nhưng câu hỏi đặt ra là: liệu có đáng để hy sinh băng thông, dung lượng lưu trữ và trả thêm tiền chỉ để nghe lossless hay không?

Sự thật là phần lớn người nghe sẽ khó nhận ra — hoặc thậm chí không nhận ra — bất kỳ khác biệt nào. Mọi thứ phụ thuộc vào thiết bị bạn dùng, môi trường nghe, và tất nhiên là... đôi tai của chính bạn. Vì vậy, vấn đề không nằm ở chỗ “liệu có ai đó nghe ra được” mà là bạn có nghe ra được hay không. Nếu câu trả lời là không, thì việc đầu tư vào lossless thực ra chẳng mang lại nhiều giá trị.

Hiểu đúng về “lossless” và “compressed”

Nhiều người lầm tưởng rằng “lossless” đồng nghĩa với “không nén”, nhưng thực tế không phải vậy. Nén dữ liệu (compression) chỉ là kỹ thuật mã hóa giúp giảm dung lượng lưu trữ bằng cách loại bỏ dữ liệu trùng lặp hoặc thay thế bằng ký hiệu nhỏ gọn hơn. Khi giải nén, dữ liệu gốc sẽ được khôi phục lại hoàn toàn — nếu đó là nén không mất dữ liệu (lossless).

Cả “lossless” và “lossy” đều là dạng nén. Ví dụ, khi bạn nén một file thành ZIP , sau khi giải nén mọi dữ liệu ban đầu vẫn nguyên vẹn — đó là lossless. Trong khi đó, một bức ảnh JPEG là ví dụ điển hình của lossy , vì dữ liệu gốc đã bị lược bỏ vĩnh viễn để tiết kiệm dung lượng.

Tương tự, nếu bạn lấy một bản nhạc gốc từ CD rồi nén bằng FLAC, dung lượng sẽ giảm nhưng toàn bộ chi tiết âm thanh ban đầu vẫn được giữ lại. Ngược lại, nếu bạn nén thành MP3, một phần dữ liệu âm thanh sẽ bị loại bỏ và không thể phục hồi.

Tai người thật sự nghe được gì?

Vấn đề của nhạc lossy không nằm ở chỗ nó “mất dữ liệu”, mà là nó mất phần dữ liệu nào. Các định dạng như MP3 hay AAC được thiết kế để loại bỏ những âm thanh mà tai người không thể nghe thấy hoặc dễ bị não “bù” lại nhờ hiệu ứng tâm âm học (psychoacoustics).

Trung bình, tai người có thể nghe trong dải tần từ 20Hz đến 20.000Hz, nhưng khả năng này giảm dần theo tuổi tác hoặc do tiếp xúc với tiếng ồn lớn. Ngoài ra, hầu hết mọi người không nghe nhạc trong môi trường lý tưởng – chẳng ai ngồi trong phòng cách âm với dàn hi-end cả. Ngay cả khi dùng tai nghe Bluetooth đắt tiền, chất lượng vẫn bị giới hạn do băng thông truyền tải và codec âm thanh vốn đã là lossy.

Kết quả là, với phần lớn người nghe, khó có thể phân biệt được nhạc lossy có bitrate cao (256–320kbps) với nhạc lossless trong thực tế.

Khi nào lossless thật sự có ý nghĩa?

Điều đó không có nghĩa lossless vô dụng. Với những người lưu trữ, chỉnh sửa hoặc sản xuất âm nhạc, lossless là lựa chọn tối ưu vì giữ nguyên chất lượng gốc dù bạn có nén, giải nén hay chuyển đổi nhiều lần. Nó cũng phù hợp với những ai sở hữu dàn loa, tai nghe cao cấp hoặc thích trải nghiệm âm thanh “chuẩn phòng thu”.

Tuy nhiên, đối với đa số người nghe, lợi ích này khá nhỏ so với chi phí, dung lượng và băng thông bỏ ra. Để thực sự chứng minh lossless khác biệt, bạn cần thử nghiệm mù đôi (double-blind test) — nơi người nghe không biết bản nào là lossless. Nếu có thể nhận ra chính xác nhiều lần hơn mức ngẫu nhiên, thì mới có cơ sở nói rằng lossless “nghe khác”.

Tự kiểm chứng khả năng của bạn

Có nhiều bài kiểm tra trực tuyến giúp bạn thử khả năng phân biệt nhạc lossless và lossy, như NPR Lossless Audio Test hay ABX High-Fidelity Test. Bài kiểm tra của NPR cho bạn nghe ba bản nhạc — lossless, MP3 320kbps và MP3 128kbps — còn ABX Test buộc bạn đoán xem bản nhạc ngẫu nhiên là A hay B sau khi nghe mẫu gốc.

Trước khi thử, hãy chuẩn bị tốt nhất có thể: Nghe bằng tai nghe có dây, không qua bộ chuyển Lightning hoặc USB; nghe trong môi trường yên tĩnh, bật chống ồn chủ động nếu có; và đặt âm lượng vừa phải nhưng đủ chi tiết.

Khi thử, nhiều người (kể cả chuyên gia âm thanh) nhận thấy có thể dễ dàng phân biệt 128kbps MP3 với lossless, nhưng gần như không thể nhận ra sự khác biệt giữa 320kbps và lossless. Bản thân tác giả bài viết này cũng chỉ đoán ngẫu nhiên — và kết quả chẳng khá hơn tung đồng xu là mấy.

Kết luận

Nếu kết quả của bạn cũng vậy, thì có lẽ lossless không đáng để đầu tư – ít nhất là với thiết bị và đôi tai hiện tại của bạn. Tiết kiệm băng thông, dung lượng và tiền bạc có thể mới là “trải nghiệm lossless” thật sự.