Ra biển tìm vàng nhưng chỉ thấy rác thải

Trend ra biển tìm vàng đang rầm rộ trên mạng xã hội, và nếu bạn ra khơi thật thì thứ tìm thấy nhiều nhất có lẽ là rác thải. Đông Nam Á (ĐNÁ) chỉ chiếm 9% tổng dân số thế giới nhưng lại đang phải nhận về 17% tổng rác thải nhựa toàn cầu.

Nếu phong trào ra biển tìm vàng diễn ra ngoài đời thực có lẽ sẽ biến thành ra khơi bới rác.

Biển ngày xưa

Cô Otin, bà nội trợ 42 tuổi cho biết, khi còn nhỏ bãi biển trước nhà cô ở Labuan, phía tây Java-Indonesia sạch đến mức có thể thấy chúng tỏa ra ánh sáng lấp lánh dưới ánh nắng mặt trời, và thấy cả những dải cát trắng trên bãi biển.

Thế nhưng hiện tại, bãi biển trong ký ức tuổi thơ của cô Otin giờ chỉ là một ụ rác thải nhựa đầy bùn với vô số đống nhựa thải trôi nổi đầy màu sắc.

Sẽ có hàng tấn rác trôi dạt tới tận trước cửa nhà dân mỗi khi thủy triều lên. Điều đáng nói là người dân ở đây không xả thải nhiều đến vậy và họ cũng không biết đống rác thải này đến từ đâu.

Theo tờ Nikkei, khối lượng nhựa thải khổng lồ tràn vào bờ biển Labuan hàng ngày cho thấy ĐNÁ trở thành bãi rác bất hợp pháp cho nhiều quốc gia khác dù các chính phủ đã nỗ lực ngăn cấm.

Báo cáo của Greenpeace cho thấy trong khoảng 2016-2018, lượng "nhập khẩu" rác thải nhựa ở khu vực ĐNÁ đã tăng 171% lên 2,26 triệu tấn.

Chính những chuyến tàu chở rác bất hợp pháp này đã khiến cho rác thải tràn ngập hệ thống sông ngòi và bờ biển ĐNÁ. Các biện pháp ngăn chặn nạn đổ rác lậu của chính phủ không hiệu quả. Trong khi đó, người dân địa phương thì bị đổ tội cho việc làm ô nhiễm môi trường sống của chính mình.

Nghiên cứu của Lourens J.J. Meijer, người đứng đầu bộ phận giám sát của The Ocean Cleanup, cho thấy, tổng số rác thải nhựa ra biển trên toàn cầu là từ Philippines, Malaysia, Indonesia, Myanmar, Việt Nam và Thái Lan. Riêng Philippines chiếm đến 1/3 với 356.371 tấn rác thải nhựa hàng năm ra biển.

Khu vực này chiếm đến 80% số rác thải nhựa ở châu Á ra đại dương.

Tuy nhiên, chẳng ai biết được chính xác bao nhiêu trong số rác thải này là thực sự từ người dân địa phương và bao nhiêu là bị nhập khẩu lậu.

Theo số liệu của "Our World in Data", lượng rác thải không được tái chế đúng cách bình quân đầu người tại Philippines là 37,23 kg/người, thuộc hàng cao nhất thế giới. Tuy nhiên, bình quân mỗi người dân Philippines chỉ thải ra 0,07 kg rác nhựa mỗi ngày. Vậy số rác thải kỷ lục kia từ đâu mà đến?

"Bãi rác" của thế giới

Ngành tái chế rác thải từng là một mảng làm giàu béo bở ở ĐNÁ và Trung Quốc trong nhiều thập niên. Nhưng những phần không thể tái chế được sẽ bị vứt ra biển, chôn xuống đất hay đốt bỏ khiến môi trường bị ô nhiễm rất nặng.

Nhựa không thể tái chế liên tục vô hạn nên chúng thường bị vứt bỏ mà chi phí xử lý và tái chế nhựa khá cao. Vì vậy, các nước phát triển lựa chọn bán hàng triệu tấn rác thải chưa được xử lý cho các khu vực đang phát triển như ĐNÁ.

Giám đốc điều hành Jim Puckett của tổ chức BAN cho biết, nhiều nước giàu đang mạo danh hoạt động tái chế để đổ rác bừa bãi sang cho các khu vực đang phát triển, loại bỏ trách nhiệm xử lý rác của chính mình.

Tờ Nikkei cho hay với các nước giàu, xuất khẩu rác sang ĐNÁ dưới danh nghĩa tái chế có thể giúp tiết kiệm chi phí. Điều trớ trêu là những nước có quy định chặt chẽ nhất về rác thải lại là nước xuất khẩu rác nhiều nhất sang các nước đang phát triển để rũ bỏ trách nhiệm cũng như chi phí xử lý chất thải của chính mình.

Báo cáo của Unwaste cho thấy, khu vực xuất khẩu rác thải nhựa lớn nhất thế giới là Liên minh Châu Âu (EU), chiếm hơn 40% tổng số và phần lớn chúng được vận chuyển sang ĐNÁ.

Trước đây những con thuyền chở rác này thường hướng đến Trung Quốc. Nhưng vào năm 2018, chính quyền Bắc Kinh siết chặt lệnh cấm do quá ô nhiễm môi trường, "bãi rác" thay thế lý tưởng chính là ĐNÁ.

Việc chống buôn lậu rác thải không chặt chẽ như chống ma túy và khung hình phạt cũng nhẹ hơn. Các chuyến tàu bất hợp pháp chỉ cần khai gian lận tại cửa khẩu hải quan dưới vỏ bọc tái chế là có thể đổ rác tại ĐNÁ.

Ngày càng nhiều tổ chức tội phạm tham gia đường dây bất hợp pháp đổ lậu rác thải. Interpol đã phải đặt ra thuật ngữ riêng "tội phạm ô nhiễm" (Pollution Crime) cho hành vi này.

Báo cáo của Ủy ban Châu Âu cho thấy hoạt động kinh doanh xử lý rác thải theo tiêu chuẩn tại EU đã đạt doanh thu lên đến 9,5 tỷ Euro mỗi năm. Phần lớn trong số này là các khoản chính quyền chi trả cho công ty tư nhân tái chế nhưng thực tế là đổ rác thải tại các nước đang phát triển.

Điều đáng nói là những khu vực kém phát triển hơn như ĐNÁ chưa đủ công nghệ hoặc năng lực để giải quyết lượng lớn rác thải như vậy.