Linux trên desktop: Vẫn chưa thể bùng nổ dù liên tục giành nhiều chiến thắng

Linux vốn là một trong những hệ điều hành phổ biến nhất thế giới — trừ khi nói đến môi trường máy tính để bàn. Cộng đồng yêu Linux vẫn luôn nuôi hy vọng rằng “năm của Linux desktop” sẽ đến, khi Linux vượt mặt Windows và macOS để trở thành hệ điều hành phổ biến nhất trên máy tính cá nhân.

Bao giờ thì “Năm của Linux desktop” mới thực sự tới?

Khái niệm này giống một sự hy vọng là dự đoán. Nó giống niềm tin rằng sẽ có một ngày “đấng cứu thế” xuất hiện và đưa tất cả chúng ta đến với “thiên đường Linux”.

Nghe thì có thể xảy ra, nhưng thực tế những bước tiến của Linux trong nhiều năm qua lại chưa đủ để hấp dẫn được người dùng Windows và macOS. Linux liên tục giành chiến thắng ở nhiều mặt trận, nhưng liệu đó có phải những trận chiến quan trọng?

Mỗi khi một chiếc máy tính cài sẵn Linux được tung ra, hay có một bản distro mới được ca ngợi là “thân thiện với người dùng”, người ta lại bảo: “Đây rồi, năm nay sẽ là năm của Linux desktop!”. Nhưng thực tế lại không như mơ.

Nếu để ý kỹ, Linux vẫn đang tiến bộ — chỉ là không phải ở những lĩnh vực giúp nền tảng này có thể bùng nổ trên môi trường desktop.

• Chơi game : Nhờ Proton và Steam Deck, việc chơi game trên Linux chưa bao giờ dễ đến vậy.
• Tương thích phần cứng : Ngày càng nhiều thiết bị chạy ngon lành mà không cần người dùng cày driver thủ công.
• Trải nghiệm thân thiện hơn : Các bản distro như Pop!_OS, Fedora, hay Ubuntu giờ đây đã dễ tiếp cận hơn nhiều.

Nghe thì thành công đấy, nhưng đa phần những “chiến thắng” này lại chủ yếu xoay quanh việc… giúp Linux bắt kịp Windows hoặc macOS. Thậm chí có trường hợp là làm sao để chạy được phần mềm Windows trên Linux. Ấn tượng thật, nhưng liệu đó có phải là những con đường dẫn đến một hệ điều hành hàng đầu? Hay chỉ là những chiến thắng kiểu “hy sinh nhiều mà lợi chẳng bao nhiêu”?

Những trận chiến sai lầm

Trong khi đó, cộng đồng Linux lại dành quá nhiều năng lượng cho những cuộc tranh cãi mang tính “hàn lâm”, chẳng hạn như:

• “ Init wars ”: cãi nhau về systemd và cách khởi động Linux.
• “ Desktop wars ”: KDE vs GNOME vs XFCE, mỗi phe một lý lẽ.
• Định dạng gói : Snap vs Flatpak, rồi triết lý phát hành…

Thế nhưng họ quên mất một điều đơn giản: Người dùng phổ thông có chấp nhận Linux hay không. Những điều nêu trên gần như chẳng quan trọng gì với đa số người dùng. Họ chỉ quan tâm: phần mềm họ cần có chạy không, máy có ổn định không, và quan trọng nhất là không phải học cả đống lệnh chỉ để làm vài việc cơ bản.

Để Linux thực sự bứt phá trên desktop, bốn yếu tố then chốt cần tập trung là: trải nghiệm người dùng, ứng dụng, phần cứng, và sự liền mạch .

Người dùng muốn một hệ điều hành “chỉ cần hoạt động tốt”, cài ứng dụng xong là chạy được. Hãy nhìn ví dụ Windows chạy trên chip Arm thất bại thế nào vì ứng dụng không tương thích. Ngược lại, Apple với Rosetta 2 lại thành công vang dội, bởi mọi ứng dụng Intel cũ gần như chạy mượt trên chip M1 mà chẳng cần người dùng quan tâm chúng được “dịch” như thế nào.

Linux thì khác: mỗi bản distro một kiểu, chẳng có định hướng thống nhất. Đây là hệ quả của mô hình phát triển cộng đồng, nhưng điều đó không có nghĩa là không thể có tầm nhìn. Valve đã chứng minh điều ngược lại với Steam Deck: khi có định hướng rõ ràng, Linux hoàn toàn có thể đem lại trải nghiệm mượt mà và gắn kết cho đông đảo người dùng.

Bao giờ Linux mới thực sự thắng?

Muốn trở thành hệ điều hành desktop phổ biến nhất, Linux cần nhiều hơn là chỉ “chạy được phần mềm”. Nó cần sự hợp tác chặt chẽ với các hãng phần cứng, phần mềm, và một chiến lược thống nhất từ cộng đồng phát triển.

Cho đến khi đó, Linux vẫn sẽ tiếp tục thống trị server, thiết bị nhúng, và một phần nhỏ gaming rig, trong khi desktop chỉ còn là sân chơi của những “chiến thắng kỹ thuật” — những chiến thắng mà chẳng mấy ai quan tâm.