Con người đã sẵn sàng sống chung với robot và AI chưa?

Một trong những điều quan trọng nhất mà sự phát triển của trí tuệ nhân tạo thông minh có thể mang lại chính là khả năng tiếp cận. Không chỉ dành cho một số ít, mà mở rộng tới mọi người – tiếp cận hàng hóa, dịch vụ và thông tin.

Bà Victoria Slivkoff, Giám đốc Hệ sinh thái tại Walden Catalyst đồng thời là Giám đốc điều hành của Extreme Tech Challenge — tổ chức phi lợi nhuận kết nối startup và quỹ đầu tư để thúc đẩy tiến trình hướng tới các Mục tiêu Phát triển Bền vững của Liên Hợp Quốc (SDGs) — bày tỏ sự hào hứng với tương lai phía trước. Theo bà, khi AI bước ra ngoài thế giới số để hiện hữu trong đời thực, chúng ta có thể tiến gần hơn tới việc hiện thực hóa những mục tiêu đầy tham vọng này.

“Chúng ta đang bước vào giai đoạn AI có khả năng suy luận. Nó không chỉ dừng ở việc tổng hợp hay sắp xếp thông tin, mà còn biết dự đoán, rút ra kết luận. Vậy khi đưa ra ngoài đời thực, nơi robot có thể cảm nhận, học hỏi và tương tác với môi trường xung quanh thì sẽ thế nào?” – bà Slivkoff chia sẻ.

Trong tương lai không xa, robot có thể sẽ trở thành hình ảnh quen thuộc trên đường phố, trong văn phòng hay lớp học. Nhưng khi ngày đó đến, liệu là robot phải thích nghi với con người, hay chính chúng ta mới là người cần thay đổi để sống chung?

Khi robot… chen hàng

Hãy thử hình dung: bạn đang đợi thang máy, một robot cũng vừa tới. Ai sẽ vào trước? Nếu chỉ còn chỗ cho một, bạn mong robot nhường đường, hay sẽ áp dụng “ai đến trước thì được trước” như với con người?

Các nghiên cứu trước đây cho thấy hầu hết mọi người kỳ vọng robot phục vụ sẽ cư xử “nhún nhường”, nên thường ưu tiên bản thân trong tình huống xung đột, kể cả khi nhiệm vụ của robot khẩn cấp hơn.

Nhưng điều gì sẽ xảy ra nếu robot đó đang phải thực hiện một công việc gấp, ví dụ như giao pizza nóng hay vận chuyển thiết bị y tế cứu người? Nếu cứ phải chờ cho đến khi không còn ai chen hàng, nhiệm vụ có thể bị trì hoãn. Vậy robot nên xử lý những tình huống xã hội này thế nào để không bị phớt lờ hay thậm chí bắt nạt?

Đó là nội dung nghiên cứu năm ngoái mang tên “Robot chen hàng: Kỳ vọng về sự lịch thiệp và quyền ưu tiên trong các xung đột thường ngày giữa người và robot.”

Kết quả cho thấy: khi con người kỳ vọng robot hành xử tự tin và đồng thời robot biết lịch sự xin ưu tiên, sự tương tác diễn ra hiệu quả hơn. Tuy nhiên, các nhà nghiên cứu cũng nhấn mạnh: không chỉ robot phải học cách hòa nhập, mà chính con người cũng cần thay đổi thái độ.

“Chúng ta có nên bắt đầu suy nghĩ rằng robot phục vụ cũng cần được hưởng một số quyền ưu tiên nhất định, nếu chúng đang gánh vác công việc và trách nhiệm thay cho con người? Điều này có thể giúp giải quyết vấn đề ‘bắt nạt robot’.”

Robot đứng lớp

Robot xã hội — được thiết kế để giao tiếp, tương tác với con người — ngày càng được ứng dụng trong chăm sóc, giáo dục và hỗ trợ sức khỏe tinh thần. Chúng không chỉ lấp khoảng trống nhân lực, mà còn mang đến trải nghiệm mới, giúp giảm cô đơn, hỗ trợ học tập hay kỹ năng cảm xúc.

Đại học Khoa học Ứng dụng Utrecht (Hà Lan) đang nghiên cứu cách robot không chỉ đóng vai trò thay thế mà còn bổ trợ, nâng cao chất lượng trong những lĩnh vực lấy con người làm trung tâm.

• Trong y tế: robot có thể giúp trẻ em giảm lo âu trước khi làm thủ thuật, hoặc hỗ trợ các bệnh nhi học kỹ năng kiểm soát cảm xúc.
• Tại lễ hội khoa học Lowlands, trường đã giới thiệu WOKEbot , dự án tìm hiểu cách ngoại hình và giọng điệu (xưng “tôi” hay “anh/chị ấy”) ảnh hưởng đến mức độ cởi mở của con người khi thảo luận về chủ đề gây tranh cãi.

“Tranh cãi là chuyện muôn thuở. Nhiều khi con người giải quyết được, nhưng cũng có lúc không thể tìm được tiếng nói chung. Đại dịch COVID-19 là ví dụ điển hình: ủng hộ hay phản đối tiêm vaccine? Khi sự phân cực ngày càng lớn, một người điều phối trung lập rất cần thiết. Ở điểm này, robot có lợi thế: chúng khách quan hơn con người, có thể khiến bạn dễ dàng mở lòng và tiếp nhận góc nhìn khác ,” – Tiến sĩ Mirjam de Haas chia sẻ.

Trong nghiên cứu tiến sĩ, bà cũng tiến hành nhiều thử nghiệm thành công về việc dùng robot dạy tiếng Hà Lan như ngôn ngữ thứ hai cho học sinh nhập cư. Theo bà, với lớp học ngày càng đông và đa dạng, việc có thêm “trợ giảng robot” sẽ hỗ trợ quá trình học tập của tất cả học sinh, kể cả những em gặp khó khăn về ngôn ngữ hay khuyết tật học tập.

Thế giới có an toàn cho robot?

Có lẽ hình ảnh robot phổ biến nhất trong văn hóa đại chúng chính là “Kẻ Hủy Diệt” (The Terminator). Ở phần phim đầu, một cỗ máy nửa người nửa máy được gửi về quá khứ để ám sát mẹ của vị cứu tinh tương lai. Nhưng ở phần tiếp theo, nhân vật này lại trở thành người bảo vệ nhân loại.

Các Mục tiêu Phát triển Bền vững (SDGs) được toàn bộ quốc gia thành viên Liên Hợp Quốc thông qua từ năm 2015. Giờ đây, sau một thập kỷ, thế giới vẫn còn chật vật với 17 cam kết vì con người và hành tinh. Liệu robot – khi được triển khai đúng hướng và phục vụ cho lợi ích chung – có thể trở thành chìa khóa giúp chúng ta “trở lại với nhân tính” không?