Nghiên cứu: sử dụng AI tạo sinh trong công việc khiến bạn bị nghi ngờ về năng lực

Một nghiên cứu mới từ Đại học Duke (Hoa Kỳ) được công bố gần đây đã phát hiện ra một nghịch lý: mặc dù AI giúp tăng đáng kể năng suất lao động, việc sử dụng các công cụ như ChatGPT, Claude hoặc Gemini có thể khiến đồng nghiệp và quản lý đánh giá bạn là người kém năng lực và thậm chí lười biếng. Nghiên cứu này bao gồm bốn thí nghiệm với sự tham gia của hơn 4.400 người, do các nhà nghiên cứu Jessica A. Reif, Richard P. Larrick và Jack B. Soll từ Trường Kinh doanh Fuqua thuộc Đại học Duke thực hiện.

Thí nghiệm 1: Sử dụng AI có thể khiến bạn tự ti và bị đánh giá thấp

Trong thí nghiệm đầu tiên, những người tham gia được yêu cầu tưởng tượng sử dụng một công cụ AI hoặc một công cụ tạo bảng điều khiển tiêu chuẩn để hoàn thành nhiệm vụ công việc. Kết quả cho thấy, nhóm dùng AI dự đoán họ sẽ bị xem là:

• Lười biếng hơn
• Kém năng lực hơn
• Ít chăm chỉ hơn
• Dễ bị thay thế hơn

So với nhóm dùng công cụ hỗ trợ công việc truyền thống, 52% người trong nhóm AI cũng cho biết họ ít sẵn sàng tiết lộ việc sử dụng AI với quản lý hoặc đồng nghiệp. Một nghiên cứu bổ sung đã khẳng định lại những phát hiện này: những người dùng AI nhận được đánh giá năng lực thấp hơn đáng kể từ đồng nghiệp so với nhóm dùng công cụ hỗ trợ thông thường.

Bảng đánh giá tương quan (thang điểm cao phản ánh kết quả tiêu cực/nguyên cực):

Thí nghiệm 2: định kiến vẫn tồn tại dù AI ngày càng phổ biến

Thí nghiệm thứ hai yêu cầu người tham gia đánh giá mô tả về các nhân viên được AI hỗ trợ, được con người hỗ trợ, hoặc tự làm việc không cần hỗ trợ. Kết quả thu được tương đối nhất quán: nhân viên dùng AI bị xếp hạng thấp hơn về:

• Mức độ lười biếng
• Năng lực
• Sự chăm chỉ
• Tính độc lập
• Sự tự tin

Một nghiên cứu bổ sung khác kiểm tra liệu mức độ phổ biến của AI tại nơi làm việc có làm giảm định kiến này không. Kết quả cho thấy dù AI được mô tả là phổ biến hay hiếm gặp, đánh giá tiêu cực vẫn không thay đổi, chứng tỏ định kiến này rất khó xóa bỏ.

Thí nghiệm 3: định kiến ảnh hưởng đến quyết định tuyển dụng

Trong một mô phỏng tuyển dụng, các quản lý ít dùng AI có xu hướng từ chối ứng viên thường xuyên sử dụng AI, trong khi quản lý thường xuyên dùng AI lại ưu tiên những ứng viên này. Điều này phù hợp với phát hiện rằng nhận thức về sự lười biếng ở ứng viên dùng AI mạnh hơn ở những người đánh giá ít tiếp xúc với AI.

Thí nghiệm 4: bối cảnh công việc có thể giảm định kiến

Thí nghiệm cuối cùng xác định sự lười biếng là yếu tố chính dẫn đến đánh giá tiêu cực. Tuy nhiên, định kiến xã hội này có thể giảm bớt nếu việc dùng AI rõ ràng có lợi và phù hợp với nhiệm vụ mà bạn đảm nhận. Ví dụ:

• Đối với nhiệm vụ thủ công (ví dụ: lau dọn), việc dùng AI có tác động tiêu cực trực tiếp đến nhận thức về khả năng phù hợp với công việc, ngay cả khi loại bỏ yếu tố lười biếng.
• Đối với nhiệm vụ kỹ thuật số (ví dụ: phân tích dữ liệu), AI có tác động tích cực trực tiếp đến nhận thức về khả năng hoàn thành công việc, giúp giảm một phần tác động tiêu cực từ định kiến lười biếng.

Nghiên cứu kết luận rằng mặc dù AI mang lại lợi ích về năng suất, các tổ chức cần giải quyết định kiến xã hội đi kèm. Các tác giả khuyến nghị:

• Minh bạch hóa việc sử dụng AI: Thiết lập quy chuẩn rõ ràng về cách và khi nào nhân viên được phép dùng AI.
• Đào tạo nhận thức: Giúp nhân viên và quản lý hiểu rằng AI là công cụ hỗ trợ, không phải dấu hiệu của sự lười biếng.
• Nhấn mạnh tính phù hợp: Khuyến khích sử dụng AI cho các nhiệm vụ cụ thể mà có thể mang lại lợi ích rõ ràng, từ đó giảm định kiến.

Nghiên cứu của Đại học Duke phản ánh một thách thức mới trong kỷ nguyên AI: cân bằng giữa hiệu quả công nghệ và văn hóa làm việc để đảm bảo sự phát triển hài hòa của cả tổ chức và cá nhân.